توضیحات:
(از توابع استان يزد)

در مورد تاريخ سكونت گزيني در اشكذر همانطور كه قبلاً گفته شد بناي اولية شهر اشكذر به زمان اشكانيان باز ميگردد. احمد بن حسين علي كاتب يزدي مولف كتاب تاريخ جديد يزد مي نويسد: در زمان اشكانيان اشك بن زال ( اشكين زال) كه از ملوك الطوايف بود اشكذر را ساخت. بنابراين با توجه به مطالب فوق اشكذر در زمان اشكانيان بوجود آمده است كه قدمت آن به حدود 2 هزار سال مي رسد، گرچه عده اي بر اين باورند كه اشكذر قديمي تر از آنچه گفته شده است، مي باشد و معتقدند بناي اولية اشكذر بعلت هجوم شن هاي روان در دل خاك مدفون گرديده است.
قبل از بوجود آمدن اشكذر مردم در اسفنجريه كه از اسكندريه گرفته شده است زندگي مي كرده اند. اين قريه در نزديك اشكذر در سمت جنوب غربي آن، واقع شده است ليكن امروز به دليل حركت شن و طوفانهاي شديد در زير خاك مدفون گرديده بطوريكه امروز قابل شناسائي نيست.
در جامع مفيدي و جامع الخيرات نيز آمده است: اين كه در محلي در حدود يك فرسخي آثار آبادي قديم تلهايي كه بر آنها ساختمان بوده است وجود دارد كه گفته مي شود بنيان گذار آن اسكندر بوده است و مردم اين محل را اسكندريه مي نامند، كه همان اسفنجرد مذكور در تواريخ يزد است.
از جمله ((جعفري)) در تاريخ جديد يزد آن را نزديك مجومرد فعلي ذكر مي كند ((اسفنجرد)) در عصر صفوي به كلي متروك و ويرانه گرديده است محمد مستوفي در كتاب جامع مفيدي اينگونه توضيح ميدهد:
اين محل واقع است در ميان ريك عزآباد بوده و در نهايت آبادي و قلعه اي داشته است به غايت محكم. مجاهدان و هموطنانش در كمال صلاح و پرهيزگاري، حضرت شيخ رباني و قطب همداني، شيخ فخرالدين كه آوازة كشف و كراماتش از شرق به غرب رسيده اسفنجردي الاصل بوده است. اين محل بدلايلي خراب و مجاورانش متفرق گرديده اند. لذا زمانيكه اشكذر بنا شده از روستاهاي همساية آن همين اسفنجريه بوده است و ديگر محله هاي موجود مانند مجومرد و فيروزآباد و چرخاب هنوز تا آن موقع وجود نداشته اند.
بناي وجودي اشكذر با احداث قناب كبير بدست اشك بن زال آغاز و شروع به رشد مي نمايد و مردم آن در آمال خوشي و آباداني به كشاورزي مي پردازند، اين قنات از زمان احداث حدود 120 قفير آب داشته و اراضي بسياري را به زير كشت مي برده است.
حملة شنهاي روان به اشكذر موجب ترك محل توسط مردم و مهاجرت به ساير نقاط
( در صورت توانائي) و در غير اينصورت به ساخت خانه اي در همان نزديكي اقدام كرده اند. امروز اگر كسي مسجد جامع ( جمعه) اشكذر را در ميان جنگلهاي تاغ و كز