فیلترینگ در ایران

فیلترینگ در ایران
هنوز بیش از یک دهه از ورود اینترنت به ایران نمی‌گذرد. اگر چه کاربران ایرانی در سالهای اولیه ورود این تکنولوژی به کشورشان خاطره‌ای خوب و به دور از سانسور را تجربه کردند ولی دیری نپایید که کشورشان به یکی از بزرگترین سانسور کنندگان اینترنت تبدیل شد. امروزه ایران به همراه چین از بزرگترین سانسور کنندگان اینترنت به شمار میرود و این در حالی است که رشد اینترنت در ایران بسیار چشمگیر است و از یک میلیون کاربر در سال ۲۰۰۱ به پنج میلیون در سال ۲۰۰۵ رسیده است و بنابر پیش‌بینی شرکت مخابرات تا سال ۲۰۰۹ این تعداد به بیست و پنج میلیون نفر خواهد رسید.

در حال حاضر در ایران ۶۵۰ سرویس دهنده اینترنت (ISP) و ۱۸ شرکت ICP وجود دارند. شرکت ارتباطات دیتا، وابسته به شرکت مخابرات ایران، بزرگترین سرویس دهنده اینترنت در کشور است و اغلب ISPها از او سرویس میگیرند.

مطابق آنچه در "مقررات و ضوابط  شبکه‌های اطلاع رسانی رایانه‌ای" آمده است، کلیه ایجاد کنندگان نقطه تماس بین‌الملل از جمله شرکت مخابرات موظفند سیستم فیلترینگ داشته باشند تا از دسترسی کاربران به سایتهای غیر‌مجاز ممانعت شود.

ضوابط و مصادیق موارد فیلتر توسط شورای عالی اطلاع رسانی تصویب و اعلام میشود. هم اکنون یک کمیته سه نفره متشکل از نمایندگان صداوسیما، وزارت ارشاد و وزارت اطلاعات از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی مأمور نظارت بر فعالیتهای اینترنتی است. این گروه با تهیه فهرست سایتهایی که باید مسدود شوند، تنها مرجع رسمی مسئول در این زمینه است. با این حال بارها دیده شده که قوه قضائیه راساً در امر فیلترینگ دخالت کرده و مستقیماً دستور مسدود سازی سایتهای اینترنتی را به مخابرات ابلاغ نموده است.

سانسور اینترنت در ایران به شیوه‌های مختلف و در سطوح مختلف انجام میگیرد. برای آن دسته از سایتهایی که سرویس‌دهنده (Server) و گردانندگان آن در ایران هستند برخورد به صورت قوه قهریه و سیستم قضائی است ولی برای آن دسته از سایتهایی که مرکز کنترل آنها در خارج از حیطه اقتدار جمهوری اسلامی قرار دارد، برخورد به صورت مسدود سازی دسترسی کاربران ایرانی به سایت مورد نظر می‌باشد.

بر اساس یکی از جدیدترین و معدود تحقیقات میدانی انجام شده توسط مؤسسه اپن‌نت (OpenNet) که سعی دارد وضعیت فیلترینگ را در کشورهای مختلف دنیا بررسی کند، حدود ۳۰ درصد از سایتهای مورد بررسی این مؤسسه در ایران مسدود بودند (۴۹۹ سایت از ۱۴۷۷). نتایج تحقیقات این مؤسسه که در یک گزارش ۲۹ صفحه‌ای منتشر شده است نشان میدهد که ایران یکی از سخت‌ترین و شدیدترین سیستمهای فیلترینگ را به اجرا گذاشته است. خلاصه‌ای از نتایج این تحقیق ذیلاً آمده است:

 در حال حاضر فیلترینگ در ایران بر روی موضوعات مربوط به ایران، به ویژه سایتهای فارسی زبان تمرکز کرده است. سایتهای غیر مرتبط با مسائل داخلی ایران و نیز سایتهای غیر فارسی بسیار کمتر در معرض خطر فیلتر شدن قرار دارند.

 فیلترینگ خصوصاً وبلاگهای شخصی و سایتهای ارائه دهنده خدمات وبلاگ نویسی را مورد هدف قرار داده است. در طول دوره تحقیق (سالهای ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۵) فیلتر کردن وبلاگها به طور فزاینده‌ای افزایش نشان میداد. با این که برای فیلتر کنندگان ساده تر است کل سایت ارائه دهنده خدمات وبلاگ نویسی را بلوک کنند ولی ایران در اکثر موارد به جای این کار، اقدام به مسدود کردن جداگانه وبلاگها نموده است. به نظر میرسد هدف ایران از این کار این باشد که میخواهد دسترسی به بعضی وبلاگها حفظ شود در حالیکه وبلاگهای مخالفان مسدود شده باشد.

یکی دیگر از حوزه‌های تمرکز فیلترینگ سایتهای خبری است. آمار نشان میدهد در حالیکه تنها ۵ درصد سایتهای خبری انگلیسی فیلتر شده‌اند، این تعداد در مورد سایتهای خبری فارسی زبان به ۵۰ درصد میرسد.

فیلترینگ در حوزه سایتهای سکس و فیلترشکن نیز به شدت فعال است. به طوری که ۱۰۰ درصد سایتهای سکس و ۹۵ درصد سایتهای فیلترشکن مورد مطالعه در این تحقیق مسدود بودند.

این تحقیق در آخر پیش‌بینی میکند علاوه بر این که فیلترینگ از لحاظ کمی در ایران گسترش پیدا میکند، از نظر کیفی نیز شیوه‌های فیلترینگ به تدریج دقیق‌تر و پیچیده‌تر خواهند شد.

 
 همانطور که پیشتر گفته شد اغلب ISPهای ایران از شرکت مخابرات سرویس میگیرند. این دسته از ISPها عمدتاً سیستم فیلترینگ مستقل ندارند و از این لحاظ به مخابرات وابسته‌اند. آن دسته از ISPهایی که پهنای باند خود را از سرویس دهندگان بین‌المللی تهیه میکنند (مانند پارس آنلاین و چند ICP بزرگ دیگر در تهران) موظف به نصب سیستم فیلترینگ مستقل شده‌اند.

از نظر نرم‌افزاری، ایران برای اعمال سانسور از برنامه اسمارت فیلتر(Smart Filter) ساخت شرکت آمریکایی سکیور کامپیوتینگ (Secure Computing) استفاده میکند. این مطلب را نخستین بار رضا پارسا، رئیس اتحادیه ISPها، عنوان کرد و در توجیه آن افزود که اکثر سانسور افزارهای تولید داخل فاقد کیفیت مشابه‌های خارجی هستند.

استفاده ایران از نرم‌افزار اسمارت فیلتر در حالی صورت میگیرد که برای اینکار از شرکت سازنده هیچ گونه مجوزی اخذ نکرده است. این کار از لحاظ حقوق بین‌الملل سرقت محسوب شده و اگر روزگاری ایران بخواهد به سازمانهای بین‌المللی نظیر سازمان تجارت جهانی (WTO) بپیوندد باید بابت آن تاوان سنگینی را بپردازد.

چندی پیش بخش فارسی بی‌بی‌سی با آقای دیوید بارت، مدیر روابط عمومی شرکت سکیور کامپیوتینگ، مصاحبه‌ای انجام داده بود. وی در این مصاحبه ضمن تأکید بر این که شرکت متبوعش امتیاز نرم‌افزار خود را به هیچ شخص یا سازمانی در ایران واگذار نکرده، افزود بسیاری از شرکتهای ایرانی از نسخه آزمایشی(بتا) نرم‌افزار ما استفاده میکنند و شرکت سکیور کامپیوتینگ برای مقابله با این کار تمام IP آدرسهای ایران را بلوک کرده است به طوری که اکنون امکان دانلود و آپدیت این نرم‌افزار در ایران وجود ندارد.

از لحاظ تکنیکی، استفاده ایران از سانسور‌افزار اسمارت فیلتر محدود به صفحات وب است (پروتکل HTTP و پورت 80). معمولاً سایر سرویسهای اینترنت نظیر ایمیل، اف تی پی و چت مورد سانسور قرار نمیگیرند. فیلترینگ در ایران بر اساس لیست سیاه انجام میشود که این لیست حاوی نام دامین و IP آدرس سایتهای مسدود شده می‌باشد. در حال حاضر از کلمات کلیدی برای سانسور استفاده نمی‌شود.

با وجودی که حکومت ایران به شدت اینترنت را مورد سانسور قرار داده و در این زمینه سرمایه گذاریهای کلانی کرده است ولی به نظر میرسد دولت جمهوری اسلامی موفقیتش در امر فیلترینگ را بیشتر از آن که مدیون سیستم پرهزینه فیلترینگ خود باشد، مدیون سطح پایین دانش IT در کاربران ایرانی است. چنانکه، کمتر کاربر با تجربه اینترنتی را در ایران میتوان پیدا کرد که مختصر اطلاعاتی راجع به ساختارهای شبکه و اینترنت داشته باشد ولی باز هم در پشت درهای فیلترینگ محصور مانده باشد. ضعف سیستم فیلترینگ ایران به دو علت برمیگردد:

اصول و طراحی اولیه اینترنت بر مبنای تبادل آزاد اطلاعات صورت گرفته است و سیستمهای فیلترینگ اجزایی هستند که بعداً به آن تحمیل شدند و به همین جهت با سایر ساختارهای اینترنت کاملاً همخوانی ندارند. این ناهمخوانی شکافها و سوراخهای زیادی را بوجود آورده که کاربران میتوانند از آنها برای فرار از فیلتر استفاده کنند. این مسئله نه تنها در مورد سیستم فیلترینگ ایران بلکه در مورد کلیه سیستمهای فیلترینگ صادق است.

علت دوم به ضعف طراحی سیستم فیلترینگ ایران برمیگردد. همان طور که گفته شد هسته نرم‌افزاری سیستم فیلترینگ ایران را یک نرم‌افزار آمریکایی بنام اسمارت فیلتر تشکیل میدهد. این نرم‌افزار به پرخطا بودن (Erroneous) و بلوک بیش از حد (Overblocking) شهرت دارد. از طرف دیگر، از آنجایی که شرکت سازنده حاضر به فروش نرم‌افزارش به ایران نشده، ایران بطور غیر قانونی از نسخه آزمایشی این نرم‌افزار استفاده میکند و برای این که آن را با نیازهایش مطابق سازد ناچار شده تا در اصل برنامه تغییراتی بدهد و اصطلاحاً آن را بومی سازی کند. پروژه بومی سازی این نرم‌افزار زیر نظر وزارتخانه ارتباطات و فناوری اطلاعات انجام گرفته است. زیاد تعجب آور نیست که اگر این پروژه نیز مانند سایر پروژه‌های این وزارتخانه پر از ایراد و اشکال باشد.
علل و زمینه‌های پیدایش فیلترینگ
گسترش اینترنت زمینه‌ای را پدید آورد که طیف وسیعی از اطلاعات بتوانند بدون هیچ گونه محدودیتی در سراسر جهان منتشر شود. از طرف دیگر طیف مخاطبان اینترنت هم به همان اندازه محتویات آن وسیع و مختلف بود. دسترسی بی حد و حصر به اطلاعات و این حقیقت که هر کسی به هر گونه اطلاعاتی دسترسی داشته باشد بسیاری را به هراس انداخت و انتقادات شدیدی را به همراه آورد. گروهی از منتقدان کسانی بودند که به محتویات غیر اخلاقی اینترنت اعتراض داشتند و آن را خصوصاً برای جوانان و نوجوانان مضر و منحرف کننده میدانستند. گروه دیگر حکومتهایی بودند که تاب سخن مخالفان را نمی‌آوردند. این حکومتها سالها بود که با بسته و محدود نگه داشتن جامعه تحت سلطه‌شان و اعمال سانسور بر رسانه‌های سنتی نظیر مطبوعات و روزنامه‌‌ها سعی داشتند تفکر و ایدئولوژی خود را بر مردمانشان تحمیل کنند و به همین منظور با هرگونه تجدد و دگر اندیشی که مخالف با امیال آنها بود به شدت برخورد میکردند. تعجب ندارد که این قبیل حکومتها اینترنت و انتشار خارج از کنترل اطلاعات را تهدیدی جدی برای موجودیت خود تلقی کنند و با آن به مبارزه برخیزند. از آنجایی که اکثر این حکومتها سعی داشتند، برخلاف ماهیت ذاتیشان از خود وجهه‌ای دمکرات و آزادی خواه به نمایش بگذارند، نمی‌توانستند دلیل اصلی مخالفت خود را با تبادل آزاد اطلاعات ابراز کنند. این بود که آنها نیز به گروه قبلی پیوستند و لوای مبارزه با فساد و مطالب غیر اخلاقی را سر دادند.

به هر حال برای هیچ یک از دو گروه از اینترنت گریزی نبود. در واقع دستاوردهای علمی و فرهنگی اینترنت آنقدر شگرف بود که چشم پوشی از آن به راحتی میسر نمی‌شد. از آنجایی که اینترنت شبکه‌ای جهانی بود و بر اساس ساختار آن، هیچ گروه یا دولتی نمی‌توانست بر مطالبی که در آن انتشار میابد نظارت کامل داشته باشد، کم‌کم این ایده شکل گرفت تا به جای کنترل انتشار مطالب، بر دسترسی و استفاده افراد از اینترنت نظارت شود.

از اینجا بود که واژه‌ "فیلترینگ" وارد فرهنگ اینترنت شد. فیلترینگ در لغت به معنای پالایش و زدودن ناپاکیهاست و در فرهنگ اینترنت به معنی جلوگیری از دسترسی کاربران به سایتهایی است که حاوی مطالب ناشایست هستند که البته تعریف خود کلمه ناشایست مورد اختلاف نظر شدید میباشد.

برعکس آنچه ابتدا تصور می‌شد، فیلترینگ در زمینه مبارزه با فساد و مطالب غیر اخلاقی چندان موفق عمل نکرد و نه تنها نتوانست کاملاً جلوی انتشار این قبیل مطالب را در اینترنت بگیرد بلکه با خود مشکلات غیر منتظره‌ای را به همراه آورد که زمینه‌ساز انتقادات و حتی مخالفتهای شدیدی گشت.

مهمترین نقطه ضعف سیستمهای فیلترینگ این بود که از طریق نرم‌افزارهای کامپیوتری به اجرا گذاشته می‌شد. جای تعجبی ندارد که این سیستمها به علت ماهیت ماشینی‌شان هیچ درک و فهمی از نوشته‌ها و مطالب انسانی نداشته باشند و کورکورانه عمل کنند. مثلاً در بعضی وب سایتها، خصوصاً سایتهایی که خدمات وبلاگ نویسی ارائه میدهند، ممکن است صدها و شاید هزاران مطلب وجود داشته باشد که تنها درصد کمی از آنها دربر دارنده نکات غیر اخلاقی باشد. از آنجایی که سیستمهای فیلترینگ قادر به افتراق این موارد نیستند، دسترسی به کل سایت را مسدود میکنند و به این ترتیب باعث غیر قابل استفاده شدن حجم عظیمی از اطلاعات و مطالب ارزشمند میشوند.

مشکل بعدی فیلترینگ به این موضوع برمی‌گشت که کاربران اینترنت را طیف وسیعی از افراد تشکیل میدادند. از کودک ۷ ساله گرفته تا پیرمرد ۷۰ ساله و از یک فرد کم سواد گرفته تا یک استاد مجرب دانشگاه و همچنین افرادی با جنسیت مختلف، مذاهب گوناگون و سطوح فکری متفاوت. واضح است که افراد مختلف، نیازهای متفاوت داشته باشند و چه بسا مطالبی که برای یک عده مضر و گمراه کننده محسوب میشود برای عده‌ای دیگر مفید و حتی ضروری باشد. ولی سیستمهای فیلترینگ این قابلیت را نداشتند که این تفاوتها را متوجه شوند و به همین سبب، همه را به یک شکل تحت سانسور قرار میدادند.

معمولاً، سایتهایی غیر اخلاقی در نظر گرفته میشوند که حول و حوش مسائل جنسی و ابتذال دور میزنند. از آنجایی که محتویات این سایتها کم و بیش مشابه است، امکان فیلتر کردن کامل آنها وجود ندارد. زیرا هر روزه صدها عدد از این سایتها تأسیس میشوند و عملاً این امکان برای فیلتر کنندگان وجود ندارد تا همه آنها را شناسایی و مسدود کنند. در سخت‌ترین سیستمهای فیلترینگ، حتی یک کاربر کم تجربه به کمک موتورهای جستجو میتواند در کمتر از ده دقیقه به یکی از این سایتها دسترسی پیدا کند. به همین جهت، متأسفانه اغلب قربانیان فیلترینگ، کاربرانی هستند که مایلند از اینترنت به نحو شایسته‌ای استفاده کنند.

با توجه به مطالب فوق به نظر میرسد فیلترینگ بیش از آن که توانسته باشد اینترنت را از ناپاکیها پاک کند، وسیله‌ای شده است برای اعمال سلیقه در دست حکومتهای خودکامه. این موضوع را با توجه به گسترش جغرافیایی  فیلترینگ، بهتر میتوان متوجه شد. چنانکه واضح است فیلترینگ در کشورهای عقب افتاده‌ای به اجرا گذاشته شده که کارنامه‌ای سیاه در حقوق بشر دارند و تقریباً هیچ کشور پیشرفته‌ و آزادی را نمیتوان پیدا کرد که عموم شهروندان خود را از دسترسی آزاد به اطلاعات محروم کرده باشد. البته لازم به توضیح است که در کشورهای غربی نیز فیلترینگ تا حدودی مورد توافق قرار دارد ولی حوزه آن به شدت محدود و مربوط به سایتهایی میشود که اقدام به پخش تصاویر مستهجن و مطالب غیر اخلاقی میکنند. در این کشورها دولت به هیچ وجه وارد وادی فیلترینگ نشده و این کار صرفاً توسط برخی سرویس دهندگان اینترنت (ISP) انجام میگیرد. والدینی که نگران سلامت کودکان و نوجوانان خود هستند از این گونه ISPها اشتراک اینترنت تهیه میکنند.

در کشورهایی که فیلترینگ اجرا میشود دیر یا زود هر کاربر اینترنتی این مسئله را تجربه میکند که سایت مورد نیازش به غلط فیلتر شده است. از آنجایی که در اکثر این کشورها هیچ مقام و مرجعی برای اعتراض وجود ندارد، برای کاربر دو راه بیشتر باقی نمی‌ماند.  یا تسلیم شود و اجازه دهد حاکمانش در مورد خیر و صلاح او تصمیم  بگیرند یا این که بر خواسته خود پا فشاری کند و سعی کند خود را از چنگال دیکتاتوری و سانسور بیرون بکشد.

فطرت انسان به گونه‌ای است که از هر نوع محدودیت و سلطه‌ای میگریزد، حتی اگر آن محدودیت از روی خیرخواهی وضع شده باشد. از این رو، بسیاری از کاربران در مواجهه با سانسور راه دوم را در پیش گرفتند و سعی کردند به هر نحو ممکن، آزادی از دست رفته خویش را باز پس‌گیرند. به این ترتیب بود که به موازات شکل گیری و گسترش فیلترینگ، فرهنگ مبارزه با فیلترینگ نیز شکل گرفت.

خوشبختانه طراحی اولیه اینترنت در کشورهایی انجام گرفته که در آنها تفکر  ارتجاعی و قیم مأبانه جایی ندارد. در این کشورها انسان به عنوان موجودی صاحب عقل و خرد در نظر گرفته میشود که قادر است خیر و شر خود را تشخیص دهد. بر همین اساس، ساختار اینترنت بر پایه تبادل آزاد و بدون نظارت اطلاعات طراحی شده است و در واقع، سیستمهای فیلترینگ اجزا تحمیل شده به اینترنت هستند که با دیگر ساختارهای آن تطابق کامل ندارند. این ناسازگاری، راههای فرار متعددی را بوجود آورده که کاربران میتوانند از آنها برای دور زدن و عبور از سد فیلترینگ بهره بگیرند.

ولی به هرحال باید توجه داشت که فیلترینگ و مبارزه با فیلترینگ یک جدال تمام نشدنی است. در یک سوی میدان حاکمان و صاحبان فیلترینگ قرار دارند که سعی میکنند با بهره‌گیری از تکنولوژیهای جدید، هرچه بیشتر راههای فرار را بر کاربران ببندند و حلقه سلطه را بر مردمان خود تنگ‌تر کنند و در سوی دیگر میدان، کاربرانی وجود دارند که تلاش میکنند با شناسایی و بهره‌گیری از نقاط ضعف سیستم، آزادی از دست رفته‌شان را باز پس‌گیرند.

 چیزی که مسلم است این است که هیچ یک از طرفین به عنوان برنده مطلق از میدان بیرون نخواهد آمد و هر عملی با عکس العمل طرف مقابل پاسخ داده خواهد شد. لذا بهتر است بجای عبارت "مبارزه با فیلترینگ" از عبارت "مقابله با فیلترینگ" استفاده شود. زیرا این یک جنگ مجازی و در دنیایی مجازیست و کسانی که حقیقتاً میخواهند با فیلترینگ و سانسور مبارزه کنند باید با ریشه‌های آن که ن‍شأت گرفته از کوته فکری و استبداد است در دنیای واقعی به مبارزه برخیزند.
ترفندهای انتشار مطالب
در حالیکه عده‌ای در تلاشند تا خود از چنگال سانسور نجات دهند، عده‌ای دیگر در این فکرند تا چگونه مطالب خود را به مخاطبانشان در کشورهای سانسور زده برسانند. راهنمائیهای زیر به شما کمک میکند تا مطالب خود را به نحوی منتشر کنید تا کمتر دچار فیلترینگ شوید و اگر هم گرفتار فیلترینگ شدید به شما می‌آموزد تا چگونه مجدداً وب سایت خود را زنده کنید:

 
سرور و مرکز مدیریت سایت خود را در یک کشور آزاد قرار دهید:
اگر شما دارای یک سرور اختصاصی هستید، تجهیزات و مرکز مدیریت سایت خود را در خارج از حیطه قدرت سانسورگران قرار دهید و چنانچه سایت شما توسط یک شرکت ثالث میزبانی میشود، سعی کنید میزبان وب خود را از یک کشور آزاد انتخاب کنید. در این میان کشورهای آزادی که روابط حسنه‌ای با کشور متبوعتان ندارند مناسب‌تر هستند. به این ترتیب تنها کاری که از دست سانسورگران ساخته است این است که جلوی دسترسی به وب سایت شما را از داخل کشور بگیرند ولی نمیتوانند تجهیزات شما را مصادره کرده یا به خودتان آسیبی برسانند.

 برای سایت خود میرور ایجاد کنید:
میرور (Mirror) به یک کپی از محتویات یک وب سایت گویند که در یک محل دیگر قرار داده شده است. هرچه یک مطلب، میرورهای بیشتری داشته باشد و به صورت گسترده تری پخش شده باشد امکان فیلتر کردن آن کمتر میشود. اگر شما مطلب جالبی را به زبان فارسی نوشته‌اید، لازم نیست زیاد نگران ایجاد میرور برای آن باشید زیرا خیلی زود بسیاری از اشخاص آن را در وب سایتها و وبلاگهای خود کپی خواهند کرد. تنها اشکال کار در این است که آنها نام شما را با نام خودشان عوض میکنند.

 مطالب حساس را مخفی کنید:
بسیاری از سانسورگران برای شناسایی سایتهای غیرمجاز از یک سری برنامه کامپیوتری بنام خزنده (Crawler) استفاده میکنند. کار این خزنده‌ها این است که در درون وب سایتها بخزند و محتویات آنها را از لحاظ کلمات و عبارات غیرمجاز مورد بررسی قرار دهند و چنانچه چنین کلماتی پیدا کردند آدرس آن سایت را به لیست سیاه بیافزایند. این خزنده‌ها تنها برای تجزیه و تحلیل متون طراحی شده‌اند و از درک نوشته‌هایی که به صورت تصویر هستند عاجز می‌مانند. اگر در وب سایت شما عباراتی وجود دارد که فکر میکنید واکنش این خزنده ها را برمی‌انگیزد، سعی کنید آن عبارات را در قالب تصاویر مخفی کنید.
 
 Proxy
 
شکل- در قسمت سمت راست کلمه "پروکسی" به صورت متن (‌Text) نوشته شده و در چپ، همان کلمه در قالب تصویر (Image) آمده است. اگرچه انسانها هر دو کلمه را بدون هیچ مشکلی میخوانند ولی خزنده‌ها از شناسایی کلماتی که به صورت تصویر هستند ناتوانند.
 
یک نسخه از مطالب مهم سایت خود را به صورت یک فایل مجتمع درآورید:
در حالت عادی، برای این که خوانندگان بتوانند کلیه مطالب وب سایت شما را بخوانند لازم است مرتباً بر روی لینکهای سایت شما کلیک کنند یا اصطلاحاً در وب سایت شما به گشت و گذار (Browse) بپردازند. این کار برای کاربرانی که از داخل کشورهای سانسورزده و به کمک پروکسی به سایت شما دسترسی پیدا کرده‌اند کمی مشکل است. سعی کنید یک نسخه از مطالب مهم سایت خود را به صورت مجتمع درآورید و آن را در قالب یک فایل (مثل PDF یا Word) منتشر کنید. به این ترتیب کاربران میتوانند فایل مذکور را بر روی کامپیوتر خود دانلود کنند و سپس به مطالعه آن بپردازند. همچنین این کار اجازه میدهد تا مطالب شما خیلی راحت بین کاربران و نیز سایر سایتهای اینترنتی گسترش پیدا کند.

 مطالب خود را از طریق شبکه‌های P2P به اشتراک بگذارید:
همانطور که در مبحث ترفندهای عبور از فیلتر گفته شد شبکه‌های نظیر به نظیر (P2P) برای به اشتراک گذاری فایلها بوجود آمده‌اند. از آنجایی که این شبکه‌ها دارای یک سرور مرکزی و محوریت متمرکز نیستند امکان سانسور آنها وجود ندارد. سعی کنید یک نسخه از مطالب مهم خود را در یکی از این شبکه‌ها به اشتراک بگذارید.

 ارسال مطالب از طریق ایمیل:
این امکان را برای خوانندگان خود فراهم کنید تا با عضویت در سایت شما بتوانند اخبار و مطالب مهم سایت را به صورت خبرنامه از طریق ایمیل دریافت کنند.