درباره زراعت برنج

فصل اول:
مقدمه:
برنج از گياهان زراعي مهم قاره آسياست . دانه برنج و فراورده هاي حاصل از آن نزديك به 40 درصد غذاي مورد نياز نصف مردم جهان را تشكيل مي دهد و از لحاظ توليد جهاني نيز مي تواند با گندم برابري كند (1).
برنج شامل دو گروه زراعي آسيايي و افريقايي است . در برنجهاي گروه آسيايي برنج معمولي يا اوريزا ساتيوا  وجود دارد كه بومي آسياست (تصوير 1-1) . در گروه برنج آفريقايي اوريزا گلابريما  را مي توان نام برد كه بومي آفريقاست (تصوير 2-1)  . حدس زده مي‌شود كه زراعت برنج تقريبا 3000 سال قبل از ميلاد مسيح در كشورهاي هندوستان و چين متداول بوده است . گونه ساتيوا از لحاظ سطح زير كشت، توليد ، و تغذيه اهميت جهاني دارد . ولي زراعت و مصرف برنج گونه گلابريما بسيار كم است. و عمدتا به نقاط پراكنده اي در آفريقا محدود مي شود (1).
سطح زير كشت برنج پس از گندم از ساير غلات بيشتر است . نزديك به 90 درصد سطح زير كشت و توليد برنج به كشورهاي خاور دور اختصاص دارد . بيش از نصف محصول سالانه برنج در جهان نيز در دو كشور هندوستان و چين توليد مي شود . سطح زير كشت و توليد منطقه آن به شرح جدول (1-1) است .
كشورهاي گرمسيري و نيمه گرمسيري برمه ، تايلند ، ويتنام ، لائوس ، اندونزي ، فيليپين ، پاكستان ، هندوستان ، ايالات متحده آمريكا ، ژاپن ، ايتاليا ، مصر ، اسپانيا ، چين ، برزيل ، كوبا ، مكزيك و استراليا از جمله كشورهاي توليد كننده برنج به شمار مي رود . ميزان توليد برنج در تايلند ، برمه ، ويتنام و لائوس بيش از مصرف داخلي است . نزديك به 90 درصد برنج موجود در بازارهاي بين المللي مربوط به اين چهار كشور است . ايالات متحده امريكا ، برزيل ، ايتاليا و مصر از ديگر كشورهاي صادر كننده برنج هستند .(1)
جدول (1-1) توزيع منطقه اي سطح زير كشت و توليد شلتوك در جهان در سال 1971 برحسب  درصد (1)
منطقه    سطح زير كشت    توليد
اروپا    6/0    1/1
آمريكاي شمالي    6/0    2/1
آمريكاي لاتين    2/4    5/3
خاور نزديك    5/0    6/0
خاور دور    8/90    0/90
آفريقا    8/2    5/2
استراليا    كمتر 05/0    1/0

زراعت برنج در شمال ايران  به ويژه در شهر رودسر ، و استان خوزستان تاريخچه طولاني دارد ; بنا به بعضي از روايات كشت اين محصول قرن ها پيش از ميلاد مسيح در زمان هخامنشيان رواج داشته است (1).
سطح زير كشت ، توليد و عملكرد برنج در استانهاي مختلف ايران برابر آمار منتشر شده از طريق وزارت كشاورزي در جدول (2-1) درج شده است. اين جدول نشان مي دهد كه نزديك به 80 درصد محصول برنج ايران در دو استان گيلان و مازندران  توليد مي شود . زراعت برنج در استانهاي فارس ، خوزستان ، اصفهان ، آذربايجان شرقي ، و نيز گرگان و گنبد متداول است . در سطوح كوچكي از مناطق بسيار خشك كشور مثل بلوچستان نيز برنجكاري ديده مي شود (1).
مهمترين مناطق توليد كننده برنج در استان گيلان عبارت انداز : آستارا، بندر انزلي، فومن، زيبا كنار، رضوان شهر،خمام، لشت نشاء، هشت پر طوالش، لولمان، كوچصفهان، صومعه سرا ، آستانه اشرفيه، رودبار، رودسر، رشت ، سياهكل ، لاهيجان و لنگرود .
مهمترين مناطق توليد كننده برنج در استان مازندران عبارت انداز : چالوس ،تنكابن،قائم شهر،نوشهر،ساري،آمل،بابل،نور،محمود آباد،علمده (رويان) گرگان گنبد
فصل دوم:
مشخصات مورفولوژيكي
برنج زراعي داراي سه زير گونه به نام هاي هندي (اينديكا)  ، ژاپني  (ژاپونيكا)  و جاوه اي (جاوانيكا)  مي باشد . كه هر يك داراي ويژگي هاي مورفولوژيكي خاصي هستند (تصوير 1-2). در جدول  1-2 اين ويژگي ها مورد بررسي قرار گرفتند (2) .
ريشه :
مشخصات سيستم ريشه اي برنج بستگي به واريته ، بافت خاك ، حاصل خيزي خاك ، تهويه خاك و وضع رطوبتي آن دارد . عموما برنج داراي سيستم ريشه اي سطحي و افشان است كه بيشتر در منطقه 25-20 سانتي متري لايه فوقاني خاك متمركز است . اين ويژگي سيستم ريشه اي در بسياري از گياهان باتلاقي نيز صدق مي كند و يك نوع سازگاري براي رشد و نمو در محيط كم اكسيژن ، مانند آنچه در شاليزار حكم فرماست محسوب مي شود . آناتومي ريشه هاي برنج از سايرغلات به دليل داشتن مقدار زيادي آوندهاي پر از هوا متفاوت است . كه در تمامي طول ساقه و در ارتباط با آوندهاي هوا در ساقه و برگ مي باشد . اين آوندها آكسيژن مورد نياز ريشه ها را در صورتي كه كه خاك پوشيده از يك لايه ضخيم آب باشد تامين مي كنند . ريشه ها در زمان ظهور خوشه به حداكثر رشد خود مي رسند و بعد از آن ميزان تلفات ريشه ها به مراتب بيش از توليد ريشه هاي جديد مي باشد
عمق نفوذ ريشه در خاك با توجه به واريته ، بافت خاك ، رطوبت ، تهويه ، عناصر غذايي موجود در سطوح مختلف خاك و عمليات زراعي متغير بوده بين 100-90 سانتي مترمي تواند باشد . گسترش  ريشه در واريته هاي پا بلند و ديررس ، بيشتر و عميق تر از واريته هاي پا كوتاه و زود رس است