حسابداری دولتی و بودجه

مقدمه‌:

تئوري حسابداري مجموعه‌اي از فرضيات مبنا، تعاريف، اصول، مفاهيم و نحوه استنتاج آنهاست که زيربناي تدوين استانداردهاي حسابداري توسط مراجع مربوط بوده و شالوده گزارش اطلاعات حسابداري را تشکيل مي‌دهد. در اين راستا تئوري حسابداري، نوعي چارچوب مفهومي مرجع به‌وجود مي‌آورد که مقررات خاص حسابداري براساس اين چارچوب تدوين مي‌شوند. در هر کشوري، هدف از تدوين چارچوب مفهومي، فراهم آوردن رهنمودي عام و فراگير در چارچوب ويژگيهاي کشور براي وضع و تجديدنظر در استانداردهاست به‌طوري‌که حقوق و منافع استفاده‌کنندگان، تهيه‌کنندگان و حسابرسان گزارشها و صورتهاي مالي به‌طور متعادل حفظ شود. چارچوب مفهومي تهيه شده علاوه بر هدايت تدوين‌کنندگان استانداردهاي حسابداري مربوط به موضوعات مختلف، مي‌تواند مراجع تصميم‌گيري، مديران واحدهاي اقتصادي و اشخاص ذي‌حق، ذي‌نفع و ذي‌علاقه را در قضاوت نسبت به مسائل حسابداري و استانداردهاي تدوين‌شده ياري دهد.
تعريف حسابداري:
حسابداري به انحناء گوناگون تعريف شده است.  كامل ترين تعريف فن حسابداري به شرح زير است:
   حسابداري عبارت است از فن ثبت، طبقه بندي و تلخيص فعاليت هاي  مالي يك مؤسسه در قالب اعداد قابل سنجش به پول و تفسير نتايج حامل از بررسي اين ارقام.
  تعريف حسابداري سازمانهاي دولتي نيز خارج از حدود تعريف مذكور نيست. و در اين سازمانها نيز بايد كليه فعاليتهاي مالي در قالب اعداد قابل سنجش به پول ثبت طبقه بندي و تليخيص شود و در مورد مطالعه و بررسي و تجزيه و تحليل  ثبت تلخيص، گزارش نويسي و تفسير نتايج حاصله از معادلات و مؤسسات و ادارات دولتي  مي باشد كه با توجه به اين قوانين و مقررات مالي دولت انجام مي شود
خصوصيات حسابداري دولتي
اصول عمومي:
1- استفاده از بودجه جهت كنترل دقيق وجوه عمومي به منظور:
الف- عدم تجاوز مخارج از حدود مقرر در قانون بودجه
ب- صرفه جويي در مصرف وجوه عمومي
ج‌-    مقايسه و تطبيق عمليات با بودجه مصوب
2- تقسيم منابع درآمد با توجه به هدفهاي مورد نظريه حسابهاي مخصوص از طريق:
الف- نگهداري حسابهاي جداگانه براي انواع مختلف وجود دولتي.
ب- هر حساب يك واحد كامل حسابداري است.
حسابداري بودجه اي
   كنترل بودجه اي كه يكي از اصول متداول حسابداري دولتي است در حسابهاي  مستقل عمومي وجوه جاري، درآمد اختصاصي و برخي از حسابهاي ديگر از طريق نگهداري حسابهاي بودجه اي اعمال مي گردد. حسابهاي بودجه اي كه بر خلاف حسابهاي عادي متضمن ارقام درآمدها و هزينه هاي پيش بيني شده مي باشند. ميزان اعتبارات، تعهدات قطعي نشده و هزينه ها و مانده اعتبارات مصرف نشده را نشان مي دهد. ضناً حسابهاي بودجه اي بايد امكان ارائه اطلاعات كافي به اجراكنندگان بودجه مصوب، ميزان مسئوليت و جريان پيشرفت عمليات متناسب با منابع مالي به كار گرفته شده را فراهم نمايد.
رابطه حسابداري دولتي و بودجه
    حسابداران دولتي و بودجه و اداره امور آنها از وظائف خطير سازمانهاي عمومي است. هدف هاي حسابداري دولتي در بسياري از موارد مشابه با هدفهاي بودجه است. اجراي بودجه يك سازمان بدون استفاده از اصول و روشهاي حسابداري غير ممكن و انجام صحيح عمليات حسابداري نيازمند پيروي از پيش بيني هاي مندرج در سند بودجه مي باشد. به موازات ابلاغ بودجه در يك سازمان عمومي كليه عمليات بايد ثبت  و ضبط شود. نتيجه ارقام ثبت شده و هر زمان ميزان اعتبار مصوب و ميزان پرداختها و همچنين مبالغ مانده در حد ارقام بودجه موصب مي باشد. فقط با استفاده از روشهاي حسابداري مي توان كنترل بودجه اي را برقرار نمود و مانع انحراف از بودجه پيش بيني شده گرديد.
تاريخچه بودجه و بودجه نويسي در ايران
     استعمال كلمه «بودجه» در ايران و بعد از مشروطيت معمول و مصطلح گرديد. در اوائل دوران مشروطيت نيز بودجه در نظام مالي كشور جايگاه مشخصي نداشت حكومتهاي قبل از مشروطيت و اوائل مشروطيت هر زمان احتياج  به پول پيدا مي كردند و به هر وسيله ممكن از جامعه آنرا تهيه مي كردند و سعي مسئولان مملكتي اين بود كه  با سهلترين وسائل پول مورد نياز تهيه شود و آثار اجتماعي، اقتصادي و احياناً سياسي آن مورد نظر نبود.
اجراي بودجه
    سومين مرحله از مراحل بودجه و مهمترين مرحله اجراي بودجه است. برنامه ها و عمليات درآمدها، هزينه ها همه پيش بيني و برآورد هستند و به همين سبب گاه با واقعيتها تطبيق ننموده و انجام تغييراتي را لازم مي سازد. براي پرهيز از چنين وضعي و يا به حداقل رسانيدن تغييرات در موقع تهيه و تنظيم بودجه بايد كوشش فراوان نمود. كه بر اساس اطلاعات و تجربيات و با بكارگيري روشهاي سنجيده و نوين بودجه بندي پيش بيني ها و برآورد تا حد امكان به حقيقت واقعيت نزديك و نزديكتر باشد ولي اين به تنهايي كافي نيست. اگر به هنگام اجراي بودجه تشكيلات صحيح مديريت منطقي، افراد متخصص، ماهر و ورزيده در كار، روشهاي كامل و قابل اعتماد حسابداري و گزارش گيري و عوامل ديگر مورد نياز را نداشته باشيم بودجه را به ترتيبي كه پيش بيني كرده ايم قابل اجرا نخواهد بود و ما را به هدف مطلوب و مورد انتظار نمي رساند. در اجراي بودجه لازم است كه محتواي بودجه همواره مورد نظر باشد و بر اين اساس در اجراي بودجه تأكيد بر روي مصرف اعتبارات است در راه وصول به هدفها و نه صرفه جويي در آن. نتيجه منطقي صرفه جويي در اعتبارات (به شرط درست برآورد شدن ارقام بودجه) انجام نشدن قسمتي از عمليات و برنامه ها وعدم وصول به اهداف دولت است كه به هيچوجه مطلوب نيست. اجراي بودجه از وظايف و اختيارات خاص دولت است و آن عبارت است از كليه عمليات و اقداماتي كه جهت وصول درآمدها و ساير منابع تأمين اعتبار و انجام هزينه هاي پيش بيني شده در بودجه مصوب و ثبت ارقام مربوطه.
عمليات حسابهاي دريافت و پرداخت
چنانچه ذيحسابي براي انجام پرداختهاي خود از تنخواه گردان حسابداري استفاده نمي كنند نحوه ثبت انتقال مانده مصرف نشده و واريز آن به خزانه به شرح زير است:
1-موجودي نقدي را به سه سال بعد منتقل مي نماييم.
حساب انتقالي تا پايان سال
حساب بانك پرداخت عمومي
    يا
2-ثبت زير در دفاتر سال جديد و انتقال موجودي با صدور فرم برگشتي به خزانه صورت مي گيرد:
افتتاح در سال جديد= بانك پرداخت عمومي
            حساب انتقالي آغاز سال
انتقال به خزانه در سال جديد= حساب انتقالي آغاز سال
            بانك پرداخت عمومي
چنانچه ذيحسابي براي انجام عمليات خود از تنخواه گردان به حسابداري استفاده مينمايد ثبت انتقال مانده مصرف نشده و واريز آن به خزانه به شرح زير عمليات فوق خواهد بود با اين تفاوت كه به جاي سر فصل دريافتي از خزانه از تنخواه گردان حسابداري  استفاده مي شود. شرح عمليات انتقال مانده و واريز تنخواه گردان به صورت ثبت صفحه بعد مي باشد ضمناً در صورتيكه كسورات قانوني به حسابهاي غير از خزانه واريز شود از سرفصل حسابهاي «درآمدهاي وصولي غير قابل انتقال» و «درآمدهاي ارسالي غير قابل انتقالي» استفاده مي شود.