اطعمه و اشربه معمول و مرسوم مردم در عصر عباسيان از ابتدا تا سال 656 ه‍.ق

فهرست مطالب
عنوان    صفحه
چکیده      و
مقدمه      ك
هدف از پژوهش      م
فصل اول: کلیات
معرفي منابع      2
فصل دوم: آراءاسلام در باب تغذیه      10
1- فلسفه غذا خوردن و آراءمعصومین علیهم السلام در این رابطه      12
زیان های ظاهری و باطنی پُرخوری      14
فایده‌های ظاهری و باطنی کم خوری      19
2- آداب سفره و غذا خوردن وآراء معصومین علیهم السلام در این رابطه      20
الف) آداب غذا خوردن      21
ب) آداب سفره      24
3- آداب آشامیدن      25
- آب      25
- شیر      26
- عسل      27
- سرکه      27
 آداب آشامیدنی‌ها از نظر معصومین علیهم السلام      28
4- غذاها و آشامیدنی های حرام      29
از محرماتی که در اینجا مورد بحث قرار می‌گیرد      31
الف- خمر       32
خمرازدیدگاه آیات و روایات      33
انواع خمر و حکم آنها      37
ب- خون      38
ج- گوشتهای حلال و حرام      38
خوردن محرمات در وقت اضطرار      40
فصل سوم: اوضاع اجتماعی، اقتصادی و مذهبی عصر عباسیان
1- پیشینه بازرگانی و تجارت در بین اعراب قبل از اسلام و در صدر اسلام      43
2- محصولات      46
3- بغداد و بازارهای آن در عصر عباسیان      55
شکل بازارها      66
نقش زنان در بازارها      67
4- تأثیر ادیان بر تجارت اسلام      68
5- جشن ها      80
جشنهای دینی اسلامی      80
جشن های محلی      84
فصل چهارم: آداب و رسوم معیشت در عصر عباسی
1- اطعمه و اشربه خلفا و وزراء دولت عباسی      93
آداب المائده،آداب سفره      108
2-شرابخانه ها      117
شربت خانه(خزانةالشراب)      120
شرابکده ها      123
3- مجالس شراب      126
استعمال حشیش      135
تریاک     136

فصل پنجم: تغذيه در عصر عباسي
ادویه و خوشبوکننده ها      138
اجزای خوشبوکننده      140
ظروف و وسایل آشپزخانه      141
غذای اعراب      154
خوراکهای گوشتی      156
ماهی و خوراکهای آن      163
خوراکهای گیاهی      165
خوراک تنگدستان      170
خوراکهای مشترک توانگران و تنگدستان      174
از غذاهایی که با استفاده از خرما درست می شد      175
روغن وپیه      176
نان      177
برنج      182
مشاغل مربوط به اغذیه      184
بهای خوراکی      185
قیمتها در زمانهای عادی      187
بهای اجناس در آشوبهاوکمیابی      188
کارکنان آشپزخانه      193
هزینه آشپزخانه سلطنتی      194
نوشیدنیها در این دوره      198
نوشیدنیهای حلال و حرام      199
شیر و محصولات آن      202
آب      204
شیرینیها و حلویات      205
مواد شیرین‌کننده      208
نقل      210
ترشی‌ها و چاشنی‌ها      211
میوه      212
زمان‌بندی غذاها      216
پرهیز و علوم غذایی      217
نگاهداری و حفاظت      220
سوخت      223
نتیجه‌گیری      225
فهرست منابع      227
چکیده انگلیسی      239

مقدمه
تاریخ بزرگترین معلم و درس‌آموز انسان است و مطالعه و بررسی آن از ضرورتهای زندگی هر انسانی است که اندیشه و تفکر از عناصر زندگانی او به شمار می‌رود. در قرن دوم هجری تحول شگرفی در تاریخ سیاسی اسلام پدید آمد. خلافت عباسی در سال 132(ه‍.ق) با کمک ایرانیان اعلام موجودیت کرد و صفحات تازه‌ای در تاریخ ملتهای مسلمان گشوده شد.
تمدن عصر عباسی، به تنهایی یک جهان است. بنابراین سخن گفتن از آن، سخن از تمدنِ جهانی در طولانی‌ترین دوره‌ای است که تاریخ قرون میانه می‌شناسد. این دوره، پنج قرن و اندی به درازا کشید و بر همه جهان قدیم سایه انداخت و بیشترین بخشِ شناخته شده زمین را با همه گونه‌های جغرافیایی، سیاسی و ثروت اقتصادی آن در برگرفت.
هدف از پژوهش
هدف از پژوهش «آشنایی با انواع خوردنیها و آشامیدنیهای معمول و مرسوم دوران عباسی که مورد توجه مردم عادی و خواص و درباریان بوده است و چگونگی طبخ غذاها و مراکزی که مواد اولیه اغذیه را تولید و به فروش می‌رساندند» بوده است.
با توجه به ضرورت آشنایی با این بخشِ فرهنگی، اجتماعی زندگی مردم در عصر عباسیان، که بسیار کم به آن توجه شده، لازم بود که پژوهشی با این موضوع انجام شود تا مسائلی که در این رابطه به صورت پراکنده در کتب مختلف از جمله زندگینامه‌ها، کتب تمدنی و سفرنامه‌ها نوشته شده است، به صورت منسجم در مجموعه‌ای با این عنوان آورده شود. برای رسیدن به این هدف لازم است با استفاده از منابع و مآخذو پژوهشهای پراکنده پیشین که در این رابطه انجام شده، سبک و انواع اطعمه و اشربه حرام و حلال، محصولات و تجارت و بازرگانی آن دوره، توجه جامعه اسلامی و خلافت و مشاغل و حِرَفی مربوط به آن، جمع‌آوری و اطلاعاتی کسب گردد و امید است که تحقیق حاضر که حاصل تلاش فراوان و استفاده از منابع (فارسی و عربی) و مراکز غنی در این زمینه می‌باشد هم عامل آشنایی دیگران با این بخش فرهنگی،اقتصادی و اجتماعی و هم باعث ایجاد انگیزه‌ای برای سایر علاقمندان به ویژه جوانان باشد تا به پژوهشهای مانند این بپردازند. 
پیشینه تحقیق
بی‌تردید تمدن اسلامی در عصر عباسیان (132-656ه‍.ق) پرشکوه‌ترین دوره‌های خود را تجربه کرده و درخشانترین دستاوردهای علمی و تمدنی را تقدیم بشریت نموده است. تمدن عصر عباسی، به تنهایی یک جهان است. این تمدن، جهانی از رفتارهای تکامل‌بخش و متقابل سرزمین، انسان، زمان و حوادث است که همدیگر را تکمیل می‌کنند.
در رابطه با تمدن عباسیان کتب مختلفی نوشته شده البته علاوه بر این کتب، در زندگینامه‌ها، سفرنامه‌ها و کتابهای تاریخی نیز اشارات مختصر، پراکنده و کوتاهی درباره اطعمه و اشربه شده اما در رابطه با این موضوع متون و مجموعه‌ای منسجم و یکپارچه و مستقل مشاهده نشده است و این امر انگیزه‌ای برای انجام پژوهش و تحقیق در این زمینه شد.
روش تحقیق
روش تحقیق براساس کتابخانه و منابع بوده است و برای دسترسی به این کتب از کتابخانه‌هایی که نسخ خطی و قدیمی در آن نگهداری می‌شود، استفاده شده است.
برای تدوین این رساله با مشکلاتی روبرو بودم از جمله: عربی بودن منابع، عدم وجود منابعی به عنوان نمونه کار، عدم وجود کتابخانه‌ای که همه منابع مورد نظر در آنجا حفظ و نگهداری شود بخصوص در شهر تهران البته کتابخانه آستان قدس بسیار غنی بود ولی به دلیل بُعد مسافت و مشکل اقامت، استفاده از مکرر از آن میسر نبود.
از این رو با تماس‌های مداوم و مراجعاتی که با اساتید محترم راهنما و مشاور، آقایان دکتر حیدرنیا و دکتر نصیریان داشتم و استفاده از کتابخانه‌های مختلف شهر تهران و چندین بار حضور در کتابخانه آستان قدس رضوی (که واقعاً کتابخانه‌ای غنی بود)، راهنمایی‌های بی‌دریغ ایشان، چراغ راهم شد و این مشکل تا حدودی برطرف گردید.
ضرورت مسئله
در دوره پیش از عباسیان، نوع تغذیه مردم غالباً ساده بود و معمولاً از غذاهایی مانند شیر و خرما، عسل و گوشت استفاده می‌شد اما در این دوره تنوع اطعمه و اشربه بیشتر شد. عامل ایجاد این تنوع، برخورد با ملل و ادیان مختلف بخصوص ایرانیان و مسیحیان بود. ایرانیان که به عنوان یکی از عوامل اصلی شکل گیری این حکومت بودند تا مدتهای زیادی در امور مربوط به خلافت نقش داشتند و طبخ بسیاری از غذاها از آنها فرا گرفته شد بخصوص در زمان هارون‌الرشید که اوج توجه به غذاها و پخت و پزهای متفاوت بود و در زمان معتصم نیز که شروع ورود ترکان به دربار بود حضور ایرانیان کمرنگ شد و اعراب تحت تأثیر ترکان قرار گرفتند و این تأثیرگذاری در تمام جنبه‌های مختلف حتی در نوع تغذیه آنها دیده می‌شود.
در این پژوهش لازم است که با استفاده از منابع و اطلاعات فارسی و عربی موجود در این باره، اطعمه و اشربه دوره عباسیان با شریعت اسلام انطباق داده شود و متون فقهی در این رابطه مورد بررسی قرار گیرد تا میزان توجه مردم و خلفا به اغذیه حرام و حلال مشخص شده و انواع خوراکیها(گوشتی، گیاهی، نان، غذای مشترک بین توانگران و تنگدستان، شیرینی‌ها و...) و مشاغل و حِرَف مرتبط با اطعمه و اشربه، شرابکده‌ها و شرابخانه‌ها، مجالس شراب، سوخت و...در این برهه زمانی مورد بررسی قرار گیرد.