برخورد يا گفتگوي تمدنها

برخورد يا گفتگوي تمدنها
مقدمه :
 جهان در اواخر دهه 1980 شاهد تحولات چشمگير وبي سابقه اي بود نظام دو قطبي شكل گرفته در پايان جنگ جهاني دوم، سيطره انديشه كمونيسم بر اروپاي شرقي ،شوروي و بسيراي از كشورهاي جهان سوم ، جايگاه غير متعهدها و جهان سوم و نهايتاً نظامي كه از اين بحرانها به وجود آمد ، از جمله موضوعات اصلي اين برهه از زمان بود
 كمونيسم به دلايل سياسي ، اقتصادي و ايدئولوژيك با بن بست روبه رو شد و پروستريكا و گلاسنوست به عنوان اقدامات اصلاحي گورباچف ، اميدي در دلها زنده نكرد  در اين شرايط حساس جمهوري هاي شوروي از آب گل آلود ماهي گرفتند و استقلال خود را اعلام نمودنيد اروپاي شرقي  وديگر كشورهاي زير سلطه شوري ، به نظام ليبراليستي گرايش پيدا كردند وعلايق خود را با ام القراي ماركسيسم به حداقل رساندند .جهان سوم كه از تضاد شرق و غرب در دوران جنگ سرد ، از موقعيت تقريباً مناسبي برخوردار بود ؛ پس از اين برهه با بي مهري هاي هر دو بلوك روبه رو شد . دوران سردرگمي چند ساله آنها با توجه به تضاد منافع ايشان ، تمايلات و ايدئولوژيهاي متفاوت واختلاف نظر نيست به آينده خود ،طبيعي به نظر مي رسيد .
 درحقيقت ، دستور كا رگروه 77 وغير متعهدها بايد تغيير مي كرد نهضت غير متعهدها با افت وخيز حركتها و با دامنه تقريباًمتضاد موضع گيري  اعضاء وظيفه ايجاد خطي بين شرق و غرب و حفظ كشورهاي جهان سوم بين دو ابر قدرت را بر عهده داشت .     پس از سقوط نظام دو قطبي و خلع سلاح شدن ايدئولوژي كمونيسم تمايلات متفاوت و بعضاً‌متضاد و حتي مبهمي بر حركت كشورهاي جهان سوم ، حاكم شد .
 آمريكه كه در دوران جنگ سرد از حمايت اروپا و ژاپن بهره مند بود ، خود را در شرايط جديدي حس مي كرد اروپاي متحد آلمان قدرتمند ژاپن ، به عنوان غول اقتصادي ، جهت حركت هاي خود از آمريكا را تغيير دادند و در راستاي تقويت «منابع ملي » خويش، نقش جديد در نظام بين الملل را مدعي شدند جهان شاهد اهميت اقتصاد، پس از يك دوره اهميت جنگ افزارهاي نظامي و نيز مسائل سياسي بود . اينك ببرهاهي آسيا و چين در صحنه قدرت اقتصادي و نهايتاً‌قدرت سياسي وارد خواهند شد ، هر چند در چند سال اخير شاهد بحرانهايي در اين مناطق بوده ايم .
 در چنين شرايطي حساسي مي توان از خود سئوال كرد كه آيا شكست كمونيسم به دليل پيروزي ليبراليسم و كاپيتاليسم بود ؟ آيا پس از سقوط يكي از دو قطب نظام دو قطبي با نظام تك قطبي روبه رو خواهيم بود يا اينكه نظامي چند قطبي و ... خواهيم داشت ؟آيا ايده افول نسبي قدرت آمريكا در كوتاه يا دراز مدت از صحت استحكام معتنابهي برخوردار است ؟ سهم جهان سوم – مخصوصاً‌ كشورهاي اسلامي – درنظام نوين ادعا شده چه خواهد بود ؟‌ ايران اسلامي ، چه موضعي در مقابل نظام نوين جهاني بايد اتخاذ كند ؟‌نظريه  برخورد تمدنها به واقع نزديكتر است يا نظريه گفتگوي تمدنها ؟
 تغيير نقطه ثقل تأثير عوامل در روابط بين الملل از حالت سياسي – جغرافيايي به اقتصادي – جغرافيايي ، ضرورت ايجاد و تثبيت نظامي جديد در روابط بين الملل و قبول پايان جنگ سرد و نظام دو قطبي مي باشد وقتي در رد «‌نظام نوين جهاني » از افول نسبي قدرت آمريكا ، يا مطرح شدن قدرتهاي جديدي ، مثل اروپاي متحد و ژاپن سخن مي گوييم تأثير بيشتر را براي عوامل اقتصادي قائل هستيم ؛ در حالي كه «‌نظريه برخورد تمدنها » بر تأثير بيشتر عوامل فرهنگي تأكيد دارد مسأله حاضر از بحث زير بنا و روبنا متفاوت است .
 نظم نوين جهاني ( New World Order) اصطلاحي بود كه بوش – رئيس جمهور وقت آمريكا – در جنگ خليج فارس ، ابداع كرد هر چند به قول برژينسكي ، خود او تعريف كاملي از نظم نوين در ذهن نداشت ! جوزف ناي ، رئيس مركز بين المللي دانشگاه هاروارد آن را اين گونه تعريف مي نمايد :
نظم نوين جهاني ؛‌امنيت دسته جمعي ، وابستگي متقابل كشورها به يكديگر ، متوقف ساختن اقدامات سلطه جويانه منطقه اي براي جلوگيري از فرو افتادن آمريكا در سراشيب سقوط است.
بديهي است كه تفوق سلطه جويانه آمريكا در هدايت روندهاي بين المللي ؛ مورد نظر جرج بوش بوده است
 افول قدرت اقتصادي ، سياسي و نظامي آمريكا در كوتاه مدت ، قدري خوش بينانه به نظر مي رسد . طرفداران اين نظريه به سقوط كاپيتاليسم و سلطه امپرياليسم آمريكا در مدتي كمتر از پانزده سال ، عقيده دارند به قول نيكسون ، هر چند قدرت اقتصادي آمريكا در سالهاي 1950 تا 1990 از 50% به 25% سقوط كرده است ولي اولاً ، اين واقعت را با توجه به بازسازي در اروپا و جهش اقتصادي ژاپن و چين و چهار ببر آسيا بايد در نظر گرفت ؛‌ثانياً25% از سهم توليدات كل جهان ، رقم كمي را نشان نمي دهد به نظر ما تمام نظرياتي كه از سيطرة بلامنازع آمريكا يا افول سريع آن دم مي زنند . ريشه در شعارهاي ايدئولوژيك يا اغراض سياسي دارند و به همين دليل واقع بينانه به نظر نمي رسند . آنچه معقول به نظر مي رسد ، افول نسبي و تدريجي آن هم نه به شكل خطي – قدرت ايالات متحده  مي باشد .
 در اين بين نظريات ديگري نيز وجود دارند كه به نحوي به بحث ساختار قدرت در روابط بين المللي مي پردازند و شامل موارد ذيل مي باشند : نظام سلسله مراتبي (‌از نيكسون و بوش )‌، نظام تك – سه قطبي ( از نوام چامسكي )‌، ظهور دولتهاي تجاري (‌از ريچارد روزكرانس )، جابجايي در قدرت ( از آلوين تافلر ) و دو نظريه از انديشمندان ايراني: نظام بازي گونه ( از محمد جواد لاريجاني ) و توازن قوا ( از منوچهر محمدي )