انسجام اجتماعی و هویت کالبدی (نمونه موردی: محله اوین شهر تهران)

هویت کالبدی و انسجام اجتماعی
هويت يك پديده، امري انتزاعي و جدا از ساير موضوعات مرتبط با آن پديده نيست و هويت يك محله، با موضوعات بسياري از جمله: با ساكنين محله، باورها، شيوه زيست، آرمان، فرهنگ، جهان بيني و... مرتبط و غير قابل تفكيك است. هدف اصلی این پژوهش سنجش وابستگی هویت کالبدی محله اوین با میزان انسجام اجتماعی موجود در محله است. این تحقیق از نوع توصیفی-تحلیلی می¬باشد که به صورت پیمایشی در جامعه نمونه¬ای به حجم 95 نفر انجام شده است. محله اوین با قدمتی بیش از هزار سال و تمدنی اصیل در پهنه یک محیط شهری، تحت تاثیر شرایطی، هویت کالبدی و میزان تعلقات مکانی ساکنین آن دچار تحول شده است. در این پژوهش جهت سنجش میزان وابستگی هویت کالبدی و انسجام اجتماعی از روشهای تی-تست و آزمون اسپیرمن استفاده شده که نتیجه تحقیق کاهش هویت کالبدی در محله اوین و متعاقبا گسستگی و سردی روابط اجتماعی و انسجامات محلی، در محیط محله را نشان میدهد، بنابراین رابطه تنگاتنگی بین دو متغییر مورد مطالعه وجود دارد.
 کلمات کلیدی: هویت، هویت کالبدی، محله، تعلقات مکانی، انسجام اجتماعی
قدمه
پرسش هویت به ویژه در طی چند دهه¬ی اخیر بی¬گمان یکی از مهم ترین سوالات در حوزه علوم انسانی می باشد (رحیم زاده،1372 ،261). برخی از اندیشمندان هویت را با تاکید بر«وجه تشخص» تعریف کرده¬اند نظیر آنچه که شیخاوندی ارائه نموده است: «هویت مبین مجموعه خصایصی است که امکان تعریف صریح یک شی یا یک شخص را فراهم می¬آورد» (شیخاوندی،1380، 9). اما زمانی که از هویت یک شهر سخن به میان می آید در خط فکری و تصویر ذهنی ما از این اصطلاح، یکسری ویژگی ها خودنمایی می¬کند که نشان دهنده شهر مورد نظر ماست ( R. BRACE HULL, MARK LAM, GABIELA VIGO, 1994). اصولا هويت يك پديده، امري انتزاعي و جدا از ساير موضوعات مرتبط با آن پديده نيست و هويت يك محله، با موضوعات بسياري از جمله: با ساكنين محله، باورها، شيوه زيست، آرمان، فرهنگ، جهان بيني و... مرتبط و غير قابل تفكيك است. محله شهری که خود یک سیستم مستقل کالبدی در قالب شهر ایرانی است، در طی زمان و در فرایند شکل گیری خود با هویت مکانی حتی قوی تر از هویت شهری توانسته در انسجام بخشی شهر ایرانی نقشی اساسی را ایفا کند (باقری، 1388). هویت محله¬ای در گذشته نقشی موثر و زمینه¬ساز در روند مشارکتی مردم محله و انجام امور به صورت جمعی داشت. با تحلیلی بر ساختار شهری تهران، می¬توان به این نکته اشاره کرد که قبل از آغاز عصر مدرنیته و شروع تحولات بنیادین،بافت محلات شهر تهران به عنوان تبلور فضایی شرایط اجتماعی اقتصادی جامعه،از انسجام و همگنی خاصی بر خوردار بوده است. گسسته شدن محلات و پیدایی فضای جدید شهری با معماری¬ بیگانه با فرهنگ بومی، در واقع تبلور فضایی تغییرات مزبور در اوضاع اقتصادی اجتماعی می¬باشد. تغییرات در ابعاد فیزیکی محلات شهری تهران از جمله محله اوین، تاثیر مستقیمی بر روابط اجتماعی و رفتار ساکنین محلات گذاشت به گونه¬ای که میتوان آثار آن را در کاهش حس تعلق به مکان جستجو نمود. امروزه در طراحی محلات باید به گونه¬ای عمل کرد که حس مشارکت ساکنان محله که در گرو وجود احساس تعلق به فضای محله است، تقویت شود؛ احساسی که در گذشته بسیار شدید بوده و امکان ملاقات و حس همبستگی در محله این احساس را تقویت می کرده است (رفیع-زاده،15،1388). در این پژوهش به معرفی معیارهای شناخت هویت کالبدی و انسجام اجتماعی پرداخته شده است، هویتی که امروزه کمتر مورد توجه قرار گرفته است و این امر به کاهش حس تعلقات مکانی انجامیده است. جهت گریز از مشکلات و معضلات شهری و محله¬ای و تقویت انسجام و همدلی بیشتر میان ساکنین محله، نیاز است که این بعد از هویت محله¬ای تقویت شود.پژوهشهایی این چنین منجر به شناخت هرچه عمیقتر روابط میان هویتهای محله¬ای و دیگر شاخصهای کارکردی محله خواهد شد.
هویت کالبدی
مقوله اى به نام «هويت» سابقه اى به بلنداى تاريخ دارد. آن زمان كه انسان احساس كرد بايد به كيستى و چيستى خود در برابر طبيعت و ماوراى طبيعت پاسخ گويد، هويت متولد شد. واژه   Identityاز سده شانزدهم وارد زبان انگليسي شد و شكل هاي ديگر آن در زبان هاي اروپايي از واژه لاتین Identities گرفته شده است. که متشكل از دو بخش است، Iden به معناي همان و titas به معناي وجود  (موجود بودن) و بر سر هم به معناي همان موجود بودن و همانی مطلق است. در رياضيات معادله¬اي كه به ازاي همه مقادير متغيرهاي خود ثابت باشد آيدنتيتي ناميده مي شود (