بررسي تاثير اعمال هزينه اجتماعي آلاينده ها در شاخصهاي اقتصادي نيروگاههاي برق آبي

چكيده :
تعدد پروژه هاي مورد نياز كشور در كليه بخشها از يك سو و كمبود سرمايه از سوي ديگر سبب ميشود تا ارزيابي اقتصادي طرحها به عنوان يكي از مهمترين معيارهاي تصميم گيري جهت پروژه ها مطرح گردد. اساس روشهاي ارزيابي اقتصادي طرحها بر برآورد هزينه ها و فايده هاي طرح استوار مي باشد . تلاش براي برآورد دقيق تر هزينه ها و فايده هاي طرح مي تواند در كيفيت ارزيابي اقتصادي تاثير مثبت فوق العاده اي داشته باشد . همانطور كه عدم دقت در اين زمينه مي تواند موجب نتيجه گيريهاي نادرست گردد. پروژه هاي توليد انرژي بر قابي در دهه اخير با استفاده از روش نيروگاه حرارتي جايگزين مورد ارزيابي اقتصادي قرار گرفته اند. در اين چار چوب كليه هزينه هاي نيروگاه حرارتي جايگزين به عنوان در آمدهاي طرح منظور مي گردد. ( شامل هزينه هاي سرمايه گذاري اوليه و بهره برداري و نگهداري ) اما تا سالهاي اخير هزينه هاي ناشي از آلودگي محيط جهت توليد انرژي اين نيروگاه ها ناديده گرفته شده است اين مقاله مي كوشد بر پايه آخرين اطلاعات ارائه شده در زمينه محاسبه هزينه خارجي آلاينده نيروگاههاي حرراتي با استفاده از" روش تبديل تعديل شده " روشي را جهت وارد كردن هزينه هاي اجتماعي انواع آلاينده ها بر ارزيابي اقتصادي پروژه هاي برقابي ارائه دهد.     




1- مقدمه:
محدوديت سرمايه سبب مي شود تا ارزيابي اقتصادي پروژه ها و طرح هاي سرمايه گذاري به عنوان يكي از مهمترين معيارهاي تصميم گيري جهت بهگزيني ابعاد و اولويت بندي پروژه ها مطرح گردد . تلاش براي برآورد دقيق هزينه ها و فايده هاي طرح مي تواند در كيفيت ارزيابي اقتصادي و دقت شاخص هاي اقتصادي بدست آمده تاثير فوق العاده اي داشته باشد همانطور كه عدم توجه مطلوب به اين موضوع مي تواند موجب نتيجه گيريهاي نادرست گردد.
2-ارزيابي اقتصادي نيروگاههاي برقابي :
روشي كه به طور معمول براي ارزشگذاري فايده هاي پروژه هاي برقابي بكار گرفته مي شود از ديدگاه ملي هزينه توليد انرژي و قدرت به وسيله نيروگاه حرارتي است كه همان تقاضا را به مشابه برآورد مي سازد در اين مقاله مقايسه اقتصادي از ديدگاه ملي صورت گرفته است.
با توجه به تفاوت توزيع هزينه هاي نيروگاههاي برقابي و حرارتي در طول زمان و تفاوت كيفيت انرژي توليد شده از نظر فني و زيست محيطي، ارزشگذاري ومقايسه اين دو شكل متفاوت توليد انرژي الكتريكي دشوار مي گردد .
 ومعادل سازي (Equivalence  of  kind)استفاده از تكنيكهاي اقتصاد مهندسي و تلاش براي معادل سازي نوع
 به ما امكان مي دهد كه طرح هاي مورد بررسي در شرايط اقتصادي همسان(Equivalence of  time) زمان مقايسه شود .
عوامل گوناگوني مي تواند نتايج مطالعات اقتصادي پروژه هاي برقابي را تحت تاثير قرار دهند، عواملي نظير نرخ تنزيل٬ نرخ ارز خارجي٬ هزينه هاي سوخت٬ ارزش ذاتي آب و هزينه هاي اجتماعي آلودگي هوا از مهمترين اين عوامل هستند. توضيح مختصري در مورد هريك از اين عوامل در اين قسمت ضروري به نظر مي رسد.
نرخ تنزيل -  در واقع نشانگر محدوديت سرمايه است به همين سبب يكي از پارامترهاي اساسي محاسبه در ارزشيابي هاي اقتصادي مي باشد . بطوريكه نوسان نرخ تنزيل مي تواند شاخص هاي اقتصادي را تحت تاثير قرار دهد و طرح را از محدوده توجيه اقتصادي خارج نموده و يا آن را داخل اين محدوده نمايد .
نرخ ارز خارجي – از آنجا كه برخي از اقلام مورد استفاده در محاسبات اقتصادي پروژه هاي برقابي ( چه در بخش هزينه ها و چه در بخش فايده ها ) داراي مقادير ارزي مي باشد . لذا تغييرات نرخ ارز خارجي به پول ملي ميتواند در محاسبات اقتصادي پروژه هاي برقابي تاثير داشته باشد.
هزينه سوخت-  قيمت سوختهاي فسيلي يكي از مهمترين اجزاء تشكيل دهنده هزينه هاي بهره برداري و نگهداري نيروگاههاي حرارتي ( فايده طرحهاي برقابي) مي باشد . با توجه به مزيت نسبي گاز و ..... در كشور٬ ارزشگذاري درست قيمت سوخت از اهميت ويژه اي برخوردار است و بايد مورد توجه قرار گيرد.
ارزش ذاتي آب – آب مورد استفاده در پروژه هاي برقابي مي تواند به منظور ديگري از جمله آب كشاورزي يا تامين آب شهري ارزش ايجاد كند. اين ارزش جداي از هزينه هاي اجراي پروژه است و در واقع هزينه فرصت از دست رفته آب است كه بايد به اين هزينه ها اضافه گردد. در حال حاضر پروژه هاي برقابي مورد بررسي٬ داراي آن ميزان اراضي مناسب براي آبياري در پايين دست و حتي نيازهاي شهري جهت بهره برداري نيستند كه بتوانند با منظورهاي توليد انرژي به رقابت بپردازند. اما گسترس نيازها و تغيير در الگوي توسعه منطقه اي مي تواند موجب افزايش ارزش ذاتي آب شود كه مي بايد حتماً در محاسبات اقتصادي دخالت داده شود.
موارد فوق همگي از عوامل موثري هستند كه تقريباً در ارزيابي اقتصادي به عمل آمده جهت پروژه هاي برقابي مورد توجه قرار مي گريند. اما آنچه كه تاكنون در ارزيابي اقتصادي پروژه هاي برقابي كمتر مورد توجه قرار گرفته است هزينه هاي اجتماعي، آلودگي مي باشد . اين مقاله سعي بر آن دارد با ارائه روشي جهت ارزيابي اقتصادي پروژه هاي برقابي با احتساب هزينه هاي اجتماعي آلودگي٬گامي در جهت ارزيابي هاي اقتصادي دقيق تر پروژه هاي برقابي بر دارد
3- بخش انرژي و اثرات زيست محيطي
با توجه به وسعت فعاليتهاي بخش انرژي، مسائل زيست محيطي مرتبط با آن نيز داراي ابعاد گسترده اي ميباشد كه از آن جمله ميتوان به آلودگي هوا٬آب و خاك در سطح محلي و منطقه اي و به مسائلي  نظير تغييرات اقليمي و بارانهاي اسيدي در سطح بين المللي اشاره نمود. در اين ميان آلودگي هوا و اثرات زيست محيطي منتج از آن داراي اهميت خاصي بوده و بيشترين مسائل زيست محيطي بخش انرژي مرتبط با اين آلودگي مي باشد.
وذرات معلق از جمله آلاينده هايي هستند كه به سبب توليد و مصرف انرژي الكتريكي بوجودCH,Co,So³,Co²,No²
مي آيند. در اين ميان نيروگاههاي حرارتي با توجه به سهم عمده آنها در توليد برق يكي از عوامل آلوده كننده محيط زيست بوده اند . كه بعد از بخش حمل و نقل و صنعت بيشترين آلاينده را توليد نموده اند. جدول شماره 1 ٬ميزلن نشر انواع آلاينده را از نيروگاههاي كشور و جدول شماره 2 سهم نيروگاهها را در انتشار آلاينده در سطح كشور نشان مي دهد.شاخص انتشار آلاينده هاي هوا از نيروگاههاي مختلف نشان مي دهد كه نيروگاههاي هوا از نيروگاههاي مختلف     (آنهم به ميزان ناچيز) هيچگونه٬آلاينده ديگري توليد CO²   نشان مي دهد كه نيروگاههاي برقابي به غير از نمي نمايندو در واقع انرژي حاصل از نيروگاههاي برقابي از نظر زيست محيطي انرژي پاكيزه اي مي باشد . اخيراً     از گياهان موجود در درياچه سدها منتشر شده است كه البته هزينه آن(CH4 ) گزارشاتي مبني بر توليد آلاينده متان چندان قابله ملاحظه نمي باشد .
4-هزينه هاي اجتماعي بخش انرژي
(Bui 1996)    بنابر تعريف٬ هزينه اجتماعي٬ هزينه است كه جامعه براي دريافت كالا٬ يا خدمت پرداخت مي كند  به طور كلي اين تعريف در قالب رابطه (1) بيان مي گردد. (Scott &Janet 2000)
        
كه در اين رابطه :
  SC=هزينه واقعي  توليد (Social Cost)                 
PC=هزينه واقعي توليد (Private Cost)
EC=هزينه خارجي (External Cost)

 (RPCC) و مقدار آلودگي باقيمانده (PCC) نيز خود تابعي از هزينه هاي كنترل آلودگي (EC) هزينه خارجي
مي باشد٬ در اين صورت رابطه (2) را به صورت زير مي توان مطرح نمود:
EC=f(RPCC,PCC)                                       (2)
كه در رابطه (2):
EC=هزينه هاي خارجي
PCC=هزينه هاي كنترل آلودگي (pollution control cost)
RPCC=هزينه هاي كنترل آلودگي باقيمانده (Remain  Polution control cost)
علت وجودي رابطه (2) بدان سبب است كه تجهيزات كنترل آلودگي كارايي 100 درصد ندارد و حتي در صورت استفاده از تجهيزات مناسب بايد هزينه اي را براي اثرات خارجي آلودگي هاي كنترل شده در نظر گرفت .
تعريف هزينه هاي اجتماعي در بخش توليد انرژي نيز در قالب مدل فوق مي توند صورت گيرد٬ هزينه هاي اجتماعي انرژي الكتريكي٬ شامل هزينه توليد انرژي الكتريكي و هزينه هاي خارجي است .
با توجه به اهميت محاسبه هزينه هاي خارجي توليد انرژي الكتريكي در محاسابت هزينه هاي اجتماعي و برآوردهاي اقتصادي تاكنون تلاشهاي زيادي در سطح جهاني انجام گرفته است. سابقه محاسبه برآورد هزينه هاي خارجي براي    طي سالهاي 1989تا1990برميگردد.(EPA) اولين بار به سازمان حفاظت محيط زيست
 
آمريكا
شركت برق كاليفرنيا٬ دانشگاه پريل٬ اداره خدمات عمومي ماساچوست٬ شركت خدمات عمومي نيويورك و نيز شكت خدمات عمومي نوادا٬ از پيشگامان اين امر بودند ( شوراي جهاني انرژي 1995) . در برخي ايالت هاي آمريكا٬ ملحوظ كردن هزينه هاي اجتماعي در هزينه هاي توليد و انتقالبه صورت اجباري در آمد تا از طريق آن در تعيين نياز انرژي و راه اندازي ظرفيت هاي آتي توليد انرژي الكتريكي مورد استفاده قرار گيرد. مطالعات مشابهي براي تعيين هزينه هاي ٬فنلاند(Meyeretal.1994) خارجي توليد انرژي الكتريكي در كشورهاي اروپايي و آمريكايي چون دانمارك
,(Mohmeyer1998, (Bui1996 آلمان و (Bundesmat 1994)٬ (Ekono 1994) 
Lefevre  and Bui 1996
در ايران براي اولين بار در سال 1376 اقدام به محاسبه هزينه خارجي توليد انرژي الكتريكي  شده است. اين محاسبات در معاونت امور انرژي وزارت نيرو انجام شده و در ترازنامه سال 1376 درج گرديده است . از آنجا كه هيچگونه تحقيق مستقلي تا آن زمان جهت برآورد هزينه هاي خارجي در ايران انجام نشده بود سعي بر آن شد تا با استفاده از تجربيات ساير كشورها ضرائب هزينه هاي خارجي متناسب با هريك از آلاينده هاي ناشي از توليد انرژي الكتريكي انتخاب و جهت محاسبه هزينه هاي خارجي در ايران مورد استفاده قرار گيرد . لازم به ذكر است كه با توجه به قيمت برابري دلاردر برابر ريال و اعمال مستقيم اين ضرائب هزينه هاي محاسبه شده در كشورهاي خارجي به هزينه هاي خارجي تبديل مي شد. اين روش به روش تبديل مستقيم معروف است . با توجه به اشكالاتي كه بر استفاده از روش تبديل مستقيم وارد است .
هزينه هاي اجتماعي انواع آلاينده هاي حاصل از توليد انرژي الكتريكي توسط نيروگاههاي حرارتي با استفاده از روش  توسط ( جباريان و رئيسي 1381) (Scott  & janet 2000) "تبديل تعديل شده " و با استفاده از مدل هزينه اجتماعي
محاسبه شده است .
 مقدار هزينه اجتماعي هر كيلو وات ساعت انرژي الكتريكي برابر است با (Scott & janet2000) بر  اساس مدل
مجموع قيمت تمام شده و هزينه هاي خارجي هر كيلو وات ساعت انرژي الكتريكي هزينه تمام شده انرژي در ايران با توجه به آنكه توسط كدام نوع از نيروگاهها توليد شده باشد متفاوت است . بر اساس اطلاعات بدست آمده از سازمان برق ايران متوسط قيمت تمام شده هر كيلو ولت ساعت انرژي الكتريكي توليدي نيروگاههاي گازي كشور 7/189 ريال هر كيلو وات ساعت انرژي توليدي نيروگاه سيكل تركيبي 2/145 ريال و متوسط قيمت تمام شده هر كيلو وات ساعت انرژي الكتريكي توليدي نيروگاه ديزلي 1/244 ريال مي باشد.
بدين ترتيب بر اساس جدول محاسبه شده بيشترين ميزان هزينه هاي اجتماي مربوط به هر كيلووات ساعت انرژي توليد شده توسط نيروگاه ديزلي مي شود. پس از نيروگاههاي ديزيلي توليد هر كيلو وات ساعت انرژي در نيروگاههاي گازي بيشترين هزينه هاي اجتماعي را توليد خواهد نمود نيروگاههاي بخاري و چرخه تركيبي از نظر توليد هزينه هاي اجتماعي در رده هاي  بعدي قرار دارند .