بررسی ترتیبات امنیتی خلیج فارس

فهرست مطالب
فصل اول:کلیات
طرح مسأله    8
علل انتخاب موضوع    10
ادبیات موجود    10
سوال اصلی تحقیق    10
سوالات فرعی    11
مفروض(های) تحقیق    11
فرضیه(های) تحقیق    11
مفاهیم    11
روش تحقیق    12
سازماندهی تحقیق    12
موانع تحقیق    16

فصل دوم: مباحث تئوریک امنیت و چارچوب نظری تحقیق
بنیانهای مفهومی و تئوریک امنیت    18
تعریف امنیت    19
نظامهای امنیتی     19
ویژگیهای امنیت    21
الف)تجزیه ناپذیری امنیت    21
ب) ذهنی بودن امنیت    22
رهیافت امنیتی    24
 الف) دیدگاه رئالیسم نسبت به امنیت    25
 ب)رهیافت ایده آلیستی یا لیبرالیستی امنیت    26
  ابعاد داخلی امنیت    27
 ابعاد اقتصادی امنیت    28
 ابعاد زیست محیطی امنیت     30
 دیدگاه سوم درارتباط با امنیتintegrated approach      31
 استراتژیهای امنیتی    32
استراتژیهای امنیتی بعد از جنگ سرد    33
مکاتب امنیتی بدیل برای امنیت خلیج فارس    34
چارچوبهای آلترناتیو    36
آیا پیوند های چند جانبه صلح و ثبات را تضمین می کند؟    43  
اقدامات امنیتی     46
دستور کار جدید    55
منابع فصل دوم    61

فصل سوم: سوابق طرحهای امنیتی
نظام امنیت ایرانی     66
نظام امنیتی انگلستان یا دوران صلح بریتانیایی    66
تحولات مفاهیم امنیتی و طرح های امنیت منطقه ای    67 
پیمان بغداد    70
تشکیل سنتو    72
تحولات دهه 60 و خروج بریتانیا از خلیج فارس    72
سیستم امنیت دو ستونی(دکترین نیکسون- کسیسنجر)      75
موانع تحقق اهداف دکترین نیکسون    77
پایان سیستم امنیت دو ستونی نیکسون    78
دکترین کارتر    79
ارزیابی دکترین کارتر    82
دکترین ریگان(سیاست اتفاق نظر استراتژیک)    83
سیستم امنیتی شورای همکاری خلیج فارس    85
تشکیل شورای همکاری خلیج فارس    89
اهداف و مضامین شورا    90
اهداف اقتصادی    90
اهداف امنیتی شورا.    91
سیاست خارجی شورا    92
اول:جنگ ایران و عراق    92
دوم: بحران کویت    92
دلایل ضعف و ناتوانی شورا    93
 الف) دلایل ضعف شورا از بعد تئوریک     93                                                                               ب) موانع عملی فراروی شورا    96
1 – عدم فراگیری شورا      96
2- اختلافات ارضی و مرزی بین اعضاء    98
3- ناتوانی شورا ناشی از ضعف نظامی    99
بحران اول و دوم خلیج فارس     99
بیانیه دمشق و طرح امنیتی 2 + 6    100
انگیزه ها و اهداف طراحان سیستم امنیتی 2 + 6    103
1– آمریکا    103
2- اهداف کشورهای عربی از شرکت در طرح2+6    104
بررسی دلایل ناکامی طرح امنیتی 2 + 6    104
طرحهای امنیتی دو جانبه    109
نقش و هدف آمریکا    110
اقدامات عملی برای استقرار سیستم    112
ارزیابی طرح امنیتی دو جانبه    112
نگاه برون منطقه ای به عنوان آخرین آلترناتیو (تجربیات تاریخی)    114
منابع فصل سوم    116

فصل چهارم: بررسی نقش ساختارها و ظرفیتهای داخلی کشورهای حاشیه خلیج فارس در پیدایش طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس
1 – شکافهای سیاسی و اجتماعی(طبقه متوسط جدید)      123
2 – تضاد های فرهنگی    124
3 – معضلات نسل جوان     126
4 – بحران مهاجرت    127
5 – جنبش های سیاسی– مذهبی    129
اساس مشروعیت در دولتهای عربی حوزه خلیج فارس    133
منابع فصل چهارم    140

فصل پنجم: بررسی نقش عوامل منطقه ای در ظهور و سقوط طرحهای امنیتی در                    منطقه خلیج فارس
مباحث مربوط به کشورهای عربی حوزه خلیج فارس    145
الف) تهدیدات مشترک متوجه کشورهای عربی حوزه خلیج فارس    145
1- تهدیدات ناشی از بافت جمعیتی ناهمگون    145
2-  بحران مشروعیت و هویت    148
تهدیدات خاص متوجه هر کدام از کشورهای عربی حوزه خلیج فارس    156
عربستان سعودی    156
کویت    157
امارت عربی متحده    158
قطر، بحرین، عمان    160
مباحث مربوط به ایران و عراق    160
1)    ایران     .160
الف) تهدیدات اقتصادی    160
ب) تهدیدات سیاسی    161
ج) تهدید ناشی از حضور بیگانگان در منطقه.    162
2 ) عراق    165
انقلاب اسلامی ایران به عنوان عامل همگرایی و واگرایی    166
 مشکل کشورهای منطقه در ایجاد یک سیستم امنیت منطقه ای    170
منابع فصل پنجم    176

فصل  ششم: بررسی نقش عوامل فرا منطقه ای در پیدایش و تداوم نظامهای امنیتی در       
منطقه خلیج فارس
آمریکا    180
تلقی آمریکا از مفهوم تهدید    184
برنامه کمکهای امنیتی به کشورهای خلیج فارس     186
نیروی واکنش سریع آمریکا و عملکرد های آن    189
اتحاد جماهیر شوروی    192
دکترین برژنف و امنیت خلیج فارس    193
مصر    194
سوریه    196
منابع فصل ششم    198
سخن پایانی؛ تحلیلی بر عدم موفقیت طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس    200
کتابشناسی تحقیق     211
طرح موضوع
خلیج فارس همواره در طول تاریخ خود جاذبه هایی داشته است که مورد توجه دیگران قرار          می گرفت. این جاذبه ها در طی تاریخ متغیر بوده است. زمانی که تجارت و بازرگانی در رأس اولویت های دیگر کشورها بود خلیج فارس آنقدر ثروت و بازار مصرف داشت که مورد طمع دیگران قرار گیرد و سپس اروپائیان را یکی پس از دیگری روانه منطقه سازد و بعضی کشورهای منطقه خلیج فارس را صحنه تاخت و تاز و رقابت برای تسلط بر منطقه قرار دهند.
کشف ثروتهای بیکران و افسانه ای هند اهمیت خلیج فارس را دو چندان کرد و این بار علاوه بر موقعیت تجاری و بازرگانی خود، خلیج فارس به یک موقعیت استراتژیک و معبر آسان دسترسی به هند و حفاظت از آن تبدیل گشت. تا جائیکه بخشی از دوران طولانی رقابت ها در منطقه خلیج فارس بخاطر حفاظت و امنیت شبه قاره هند بود.
در طی نیمه دوم قرن 19 عامل دیگری بر اهمیت خلیج فارس افزود و بار دیگر نظر همگان را متوجه این منطقه ساخت. این عامل کشف ذخائر عظیم نفتی از یک طرف و وابستگی روز افزون دنیای صنعتی به این ماده حیاتی از طرف دیگر بود به طوری که تمامی دنیا را درگیر موضوعات امنیتی خلیج فارس کرد و همچنان که وابستگی به نفت بیشتر می شد حساسیت نسبت به تحولات و حتی سیاست گذاریها در این منطقه بیشتر می گردید.
این وابستگی زمانی روشنتر می گردد که بدانیم خلیج
فارس با 565 میلیارد بشکه ذخائر نفتی، 63% کل ذخائر شناخته شده نفتی را در دل خود جای داده است. خلیج فارس علاوه بر نفت به لحاظ ذخائر گازی نیز دارای اهمیت است؛ به طوری که دارای7/30 تریلیون متر مکعب ذخیره گازی است که معادل 5/28% کل ذخائر کشف شده گاز طبیعی جهان است.
علل انتخاب موضوع
این موضوع به علت علاقه به مباحث مربوط به خلیج فارس و شناخت بیشتر این ناحیه انتخاب شد.

ادبیات موجود
بررسی موضوع امنیت خلیج فارس هر چند دارای متون گسترده ای است اما به دلیل ورود     مولفه¬های جدید و شرایط دائماً دگرگون شونده، آثار موجود ظرفیت تحلیل را دارا نمی باشند.

سوال اصلی
دلائل اصلی  ناکارآمدی طرحهای امنیتی در خلیج فارس چیست؟


سوالات فرعی
1) نقش ساختارها و ظرفیت های داخلی کشورهای حاشیه خلیج فارس تا چه اندازه در پیدایش طرحهای امنیتی در این منطقه موثر بوده و بر کارآمدی و ناکارآمدی آنها اثر دارد؟
2) نقش عوامل منطقه¬ای در ظهور و سقوط طرحهای امنیتی در منطقه خلیج فارس تا چه اندازه موثر بوده و می¬باشد؟
3) نقش عوامل و مولفه های مداخله گر در سیستم(intrusive system)در پیدایش و تداوم نظامهای امنیتی در خرده منطقه خلیج فارس چیست؟

مفروض
علیرغم دگرگونی در مفهوم امنیت از ابعاد سخت افزاری به نرم افزاری، چارچوبهای بدیل امنیتی در خلیج فارس در فاصله سالهای1990-1970  با جهت گیری سخت افزاری و عمدتاً در بعد نظامی رقم خورده است.

فرضیه
فقدان ساختارهای ملی، و شکاف و رقابتهای منطقه ای در بین کشورهای حاشیه خلیج فارس، نقش غالب در شکل گیری طرحهای امنیتی در این منطقه را به نیروهای مداخله گر در سیستم محول نموده است و منحنی تحول، ظهور و سقوط طرحهای امنیتی بدیل در خلیج فارس در فاصله سالهای1990-1970 با محوریت نظریه هژمون رقم خورده است.

مفاهیم
در این رساله مفاهیم چندی به کار رفته که به دلیل برداشت خاص مورد نظر این پژوهش نیاز به تعریف آنها احساس می شود.
امنیت: تلاش واحدهای سیاسی برای افزایش توانمندیها و امکاناتشان جهت رسیدن به وضعیتی که خود را ایمن از لطمات ناشی از عملکرد سایر بازیگران  در عرصه سیاست بین الملل بیابند.
نظام امنیتی: ساختارهای امنیتی بر مجموعه ای از منافع و معیارهای مشترک تأکید می کنند و موجب می شوند تا اعضا به دلیل محیط هرج و مرج حاکم، از اتکای صرف به خود دوری نموده و به سوی ترتیبات گروهی و دسته جمعی برای تأمین امنیت خود متمایل گردند.
امنیت منطقه ای: یک مجموعه امنیتی دارای مکان و فضای جغرافیایی است که روابط امنیتی مستمر در آن جریان دارد و اعضای آن دارای تعاملات امنیتی تنگاتنگ با یکدیگر می باشند.