مدیریت آموزشی مبتنی بر سیستم

مقدمه:
در جهان امروز توسعه هدف اصلي جوامع و از مهمترين سياستگذاري‌هاي دولت‌ها محسوب ميگردد. بديهي است که توفيق جوامع در زمينه‌هاي فرهنگي، سياسي، و اقتصادي در گرو برخورداي از يک نظام آموزشي منسجم و پوياست و مديريت موثر نقش اساسي در هدايت نظام آموزشي در نيل به اهداف توسعه بر عهده دارد.
از زمان تشکيل آموزش و پرورش، به صورت رسمي‌در کشورها حدود يک قرن مي‌گذرد در خلال اين مدت نظام آموزشي در اثر تحولاتي که در سطح جامعه رخ داده است ازجهات گوناگون وسعت و گستردگي پيدا کرده است و اين امر اهداف، وظايف و مسئوليت‌هاي آن را پيچيده تر و اداره امور را به مراتب دشوارتر نموده است.
رسالت اساسي آموزشي و پرورش تربيت انسان سالم و سازنده است براين اساس مديران فقط بازگوکننده بخشنامه‌ها ومجري آئين نامه‌ها وناظر بر اجراي برنامه‌ها‌ي رسمي‌ نيستند بلکه وظيفه دارند فعاليت‌هاي مدرسه را در جهت اهداف متعالي تربيت، سازندگي دانش آموزان و در نهايت موفقيت جامعه هدايت نمايند.
پس، مديران آموزشي حال و آينده موظف هستند که با تعاريف و کارکردهاي مديريت، نظريه‌ها و تئوريهاي مديريت، راه، روش و اصول جديد مديريت (سازمان‌هاي يادگيرنده، مديريت مشارکتي، مديريت خلاق، مديريت دانش، مديريت کيفيت فراگير آشنايي کامل داشته باشند تا بتوانند محيطي دلپذير و رضايت بخشي براي فعاليت پرسنل فراهم آورند.)
به اميد آنکه مديريت آموزش و پرورش، امري عادي و مرسوم تلقي نشود و مديران آموزشي در چارچوب صرف اعمال ضوابط، بايدها و اتکاء به قدرت رسمي، محبوس ومحدود نگردد، بلکه بيش از آن، زمينه براي ايجاد و توسعه روابط انساني به ويژه مديريت آموزشي فراهم گردد.

نوع تحقيق:
روش کتابخانه اي
روش‌هاي کتابخانه اي در تمامي‌تحقيقات علمي‌مورد استفاده قرار مي‌گيرد، ولي در بعضي از آن‌ها در بخشي از فرآيند تحقيق از اين روش استفاده مي‌شود و در بعضي از آن‌ها مانند اين تحقيق، موضوع تحقيق از حيث روش، ماهيتا کتابخانه اي است و از آغاز تا انتها متکي بر يافته‌هاي تحقيق کتابخانه اي است.
در مهارت تحقيق کتابخانه اي، آشنايي با نحوه استفاده از کتابخانه است؛ يعني ما بايد از روش‌هاي کتابداري، نحوه استفاده از برگه دان و ثبت مشخصات کتاب، نحوه‌ي جستجوي کتاب در کتابخانه و نيز رايانه‌هاي آن مقررات بهره برداري و سفارش کتاب ونظاير آن اطلاع حاصل نماييم.
براي اين کار لازم است با مطالعه منابع مربوط و نيز استفاده از تجارت ديگران و همچنين راهنمايي کتابداران کتابخانه‌ها مهارت لازم را به دست آورند.
شيوه‌ي جستجوي کتاب يا منبع مورد نياز در کتابخانه است. براي اين کار معمولا کتابخانه ها، برگه دان‌ها يا کارتهاي ويژه‌اي در اختيار دارند که به سه شکل تنظيم شده است: 1. بر اساس عنوان کتاب، 2. براساس موضوع، 3. بر اساس نام مولف
همچنين اين اطلاعات در رايانه‌هاي کتابخانه‌ها ذخيره سازي شده که مراجعان مي‌توانند آن‌ها را بازيابي کنند. بنابراين، ما مي‌توانيم با استفاده از اين شکل‌ها کتاب يا ديگر منابع مورد نظر را در برگه دان‌ها بياييم و شماره ثبت کتاب را که معمولا در گوشه بالا و سمت چپ کارت يا برگه براي کتب لاتين و در سمت راست آن براي کتب فارسي نوشته شده است روي کاغذ يا فرم ويژه ياد داشت کند و به کتابدار تحويل دهد.
هر کتابخانه آيين نامه و مقررات خاصي دارد و محقق بايد به مفاد اين آيين نامه که معمولا از روي ديوار جعبه اعلانات نصب شده ، يا نزد کتابدار است، آشنا شود و مطابق آن به عضويت کتابخانه در آيد يا از آن بهره برداري کند.
کتابداران ماموريت راهنمايي متقاضيان و نيز تامين خدمات مورد نياز را دارند و ما در هر زمان مي‌توانيم از راهنمايي و مساعدت آن‌ها بهره مند شويم.
در کتابخانه‌ها به طور کلي دو دسته منبع وجود دارد: اول ، منابعي که به امانت داده مي‌شود و ما مي‌توانيم مطابق مقررات کتابخانه آن‌ها را به امانت ببريم؛ دوم، منابعي که به امانت داده نمي‌شود و ما صرفا مجاز هستيم ‌در محل کتابخانه از آن‌ها استفاده کنيم. اين منابع عبارتند از : فرهنگ ها، کتابهاي مرجع، اطلس ها، مجلات، آرشيوها، برخي اسناد و مدارک.
کتابخانه‌ها از حيث دسترسي ما به منابع به سه گروه تقسيم مي‌شوند: 1. کتابخانه‌هاي باز، که در آن‌ها ما مي‌توانيم آزادانه بين قفسه رفت و آمد کرده، کتابها را مورد وارسي قرار دهيم و کتاب مورد نظر خود را انتخاب کنيم. 2. کتابخانه‌هاي بسته، که در آن‌ها ما امکان دسترسي به منابع را به طور مستقيم نداريم بايد کليه تقاضاهاي خود را به کتابدار تحويل دهيم. 3. کتابخانه‌هاي نيمه باز، که در آن‌ها بخشي از منابع مستقيما در دسترس ما قرار دارد (بخش جرايد، مرجع و ...) و بخشي ديگر در اختيار کتابداران است.
انواع سند
در مطالعات کتابخانه اي اسناد گوناگوني مورد استفاده قرار مي‌گيرد، اعم از آن که تحقيق به روش کتابخانه اي انجام شود ويا اينکه بخشي از فرآيند تحقيق را مطالعات کتابخانه اي تشکيل دهد.
اسناد عمده در مطالعات کتابخانه اي عبارتند از : کتاب، ميکروفيلم، ميکروفيش، ديسکها، ديسک‌هاي رايانه اي، بانک‌هاي اطلاعاتي، مقاله‌ها و مجله ها، اسناد اصل، اسناد دولتي، نشريه‌هاي رسمي‌دولتي، اسناد شخصي و خصوصي، مطبوعات، آمارنامه‌، اسناد صوتي و تصويري و ...
ابزار گردآوري اطلاعات درروش کتابخانه اي
اين ابزارها بسته به نوع سند و هدف ما از گردآوري اطلاعات و نوع آن متفاوت است. عمده ترين ابزاري که در تحقيق کتابخانه اي براي جمع‌آوري اطلاعات از آن استفاده مي‌شود عبارتند از : فيش، جدول و فرم، پرسشنامه استخراج اطلاعات، نقشه و کروکي.
فيش
ابزاري است از جنس کاغذ يا مقوا که ما بخشي از يک متن مورد مطالعه را که در رابطه مساله تحقيق خود مي‌يابيم، روي آن ثبت نموده يا الصاق مي‌نماييم.
فيش‌ها انواع گوناگوني دارند؛ يعني بر اساس سطح اطلاعات مربوط يا موضوع و نيز حجم مطلب انتخاب شده از متن متفاوتند.
متن مورد استفاده براي ثبت در فيش ممکن است عين مطلب و به صورت نقل قول مستقيم يا برداشت ما از مطلب و به صورت نقل قول غير مستقيم يا ترجمه از متن به زبان ديگري باشد، يا همچنين ممکن است چکيده مطالب مورد مطالعه ، مشاهده، ثبت و ضبط مطالب به دست آمده باشد . در هر فيش ثبت اطلاعات چند بخش وجود د ارد که عبارتند از:
1.    بخش اطلاعات مربوط به منبع يا اثري که اطلاعات از آن گرفته مي‌شود شامل نام اثر، نام نويسنده و مترجم، مشخصات اثر از قبيل نام ناشر، شماره چاپ، زمان نشو و ... براي صرفه جويي در اين امر ما مي‌توانيم بر اساس کتابشناسي اوليه که براي تحقيق خود انجام داده به هر يک از منابع مربوط کد مخصوصي اختصاصي دهيم. سپس درهنگام فيش برداري از منابع به درج شماره کد بر روي فيش اکتفا کنيم.
2.    بخش اطلاعات درباره موضوع مورد مطالعه و متن ثبت شده در فيش. اين اطلاعات شامل عام و کلي و فرعي بودن مطلب، موضوعات جانبي ، نوع مطلب شامل نقل، ترجمه ، تلخيص و غيره.
3.    بخش اطلاعات در مورد فيش ، اين اطلاعات درباره خود فيش است، شامل کد فيش يا شماره مسلسل، کد فيش‌هاي مکمل، تاريخ فيش برداري و نام فيش‌نويسان.
4.    بخش ثبت يا الصاق متن، اين بخش فضاي عمده فيش را به خود اختصاص مي‌دهد. در حاشيه ياذيل اين بخش فضاي خاصي به نظر فيش بردار يا محقق اختصاص داده مي‌شود تا نظر خود را در آن يادداشت نمايد.
روش تجزيه و تحليل اطلاعات
روش تجزيه و تحليل اطلاعات با توجه به مطالب نوشته شده در داخل متن به صورت تحليل شخصي بوده است.و در مواردي که اطلاعات در زمينه‌ي کم بوده با مراجعه به کتابهاي مربوطه تجزيه و تحليل انجام پذيرفته است.
تحقيقاتي که نوعاً کتابخانه اي هستند واطلاعات به وسيله ابزارهاي سنجش مربوط نظير فيش، جدول، کارت و امثال آن گردآوري ميشود، از نوع تحقيقات کيفي هستند. چون مطالب به صورت کمي‌نيست وجنبه آماري ندارد معيار و مبناي ديگري غير از روش‌هاي آماري در اين گونه تحقيقات مورد توجه قرار مي‌گيرد. به طور کلي در تجزيه و تحليلهاي کيفي ازعقل و منطق و تفکر و استدلال استفاده مي‌شود. يعني ما با استفاده از کتابها اطلاعات لازم را به دست مي‌آوريم و با تفکر واستدلال خود آن‌ها را تجزيه وتحليل مي‌کنيم.

ضرورت تحقيق و تجزيه و تحليل:
يکي از وجوه مشخص عصر ما، رشد وتوسعه نظام‌هاي آموزشي است.همان طور که مي‌دانيم تقاضا براي آموزش زياد شده است يعني تعداد دانش‌آموزان افزايش يافته وقتي دانش آموزان زياد شوند مدارس زيادي بايد تاسيس شود معلمان بيشتري استخدام شوند و سرمايه‌گذاري آموزشي هم بايد بيشتر شود از طرف ديگر، ضرورت تغيير در تصميم گيري، بهبود کيفي آموزشي، نقش مديريت نظام آموزشي را به وظيفه اي پر مسئوليت تبديل ساخته است.
نظام‌هاي آموزشي، به اين امر پي بردند که بدون مديريت و رهبري، قادر نخواهند بود که پاسخگوي مسئوليت‌هاي خودشان باشند.
وقتي مردم اهميت آموزش وپرورش را درک کنند حساسيت بيشتري پيدا مي‌کنند و روش‌ها و شيوه‌هاي علمکرد مدارس مورد سئوال واقع مي‌شود مثلا ديگر روش‌هاي سنتي را قبول ندارند يا اينکه شيوه‌هاي آموزشي کشور خود را با شيوه‌هاي کشور‌هاي پيشرفته مقايسه مي‌کنند اينجاست که نظام‌هاي آموزشي بر مي‌آيند تا شيوه‌هاي آموزشي خود را تغيير دهند.
نياز به مديريت و رهبري، در همه زمينه‌هاي فعاليت اجتماعي، محسوس و حياتي است. اين نياز، به ويژه، در نظام‌هاي آموزش و پرورش اهميت بسيار دارد، زيرا که آموزش و پرورش نقش اساسي در گردش امور جامعه و تداوم و بقاي آن بر عهده دارد و رهبري ومديريت اثر بخش، لازمه تهيه اجراي برنامه‌هاي آموزش و پرورش نتيجه بخش است.
امروزه تقريبا در همه نظام‌هاي آموزش و پرورش، نگرش مثبتي نسبت به امر آموزش و مديريت ملاحظه مي‌شود و گسترش روزافزون نظام آموزشي باعث شده که مسئله مديريت و رهبري در آموزش و پرورش بيش از پيش اهميت پيدا کندولي با همه اين‌ها مديريت آموزشي هنوز جايگاه اساسي خود را در نظام آموزشي پيدا نکرده است ونياز به تحقيق و پژوهش در اين زمينه زياد است.
وجود مسائلي نظير افت تحصيلي، ترک تحصيل، عدم کارآيي فارغ التحصيلان، ناتواني برخي مديران در حل مسائل و مشکلات آموزشي و تقاضا براي بهبود کيفي عملکردها از يکسو، و گسترش روز افزون علوم و فنون و پيچيده تر شدن شرايط اجتماعي ، اقتصادي و فرهنگي جامعه، مطرح شدن انديشه‌هاي نو و گوناگون در تعليم و تربيت و تغيير شيوه‌هاي مديريت و رهبري از سوي ديگر ضرورت وجود مديران آموزش ديده و ماهر را که بتوانند امور و فعاليت‌هاي مدرسه را در جهت نيل به اهداف کلي و جزئي تعليم و تربيت هدايت نمايند پيش از بيش نمايان ساخته است. پس براي اينکه چنين مديراني را درجامعه داشته باشيم در زمينه مديريت آموزشي تحقيق و پژوهش فراواني ضرورت دارد تا جايگاه واقعي مديريت آموزشگاهي تبيين شود و مديران آموزشي هم مهارت‌هاي لازم را در اين زمينه به دست آورند.
بدون ترديد، اثر بخشي و کارايي موثر هر سازمان، موسسه و آموزشگاه به توانايي، مهارت و تخصص نيروهاي انساني، بويژه مديريت آن‌ها بستگي دارد. امروزه فردگرايي و انحصار طلبي در مديريت‌ها زير سئوال است. آنچه در تحقيق و پژوهش‌ها در زمينه مديريت‌ آموزشي آشکار مي‌گردد نقش مشارکت گروهي، استفاده از حداکثر استعدادهاي افراد، انديشيدن، تحرک مغزي، بحث و گفتگو، اشتراک و تفاهم و درک، بازنگري و ارزيابي و به طور کلي ارتباطات مطلوب بين افراد است.