موسيقي شعر در غزليّات سنايي

فهرست مطالب

فصل اوّ ل : کلّيّات تحقيق. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .1
مقدّمه . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2
برخی مشکلات تقطيع. . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4
علائم اختصاری. . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
نکات طرح پيشنهادی . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ..6
فصل دوم : معرّفی سنايی و آثار او.  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  10
نام و نسب حکيم. . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
زمان و محلّ ولادت. .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
 آغاز شاعري حكيم .  . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 10
دوره هاي زندگي سنايي. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 11
        افسانه اي درباره ي علّت تحوّل سنايي     . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
        مسافرت هاي سنايي. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . 12
        مذهب سنايي . . . .. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .  12
        ارادت حكيم به شيخ يوسف همداني    . . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .  12
        وفات سنايي  . . . .. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .  13
        آثار سنايي   . . . . .. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .  13
        مضامين در  اشعار سنايي   . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .   15
        خلّاقيّت در اشعار سنايي    . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . . . 16
         مقام سنايي. . . . .. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .  17
         زبان سنايي . . . .. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .   17                   
        غزل با جلوه هاي عرفاني .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   18  
        سنايي در غزل زهديّه و قلندريّه  . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   18  
        پژوهش هاي انجام شده در مورد سنايي و آثارش. .  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .   19  
فصل سوم : معرّفی غزل  . . . . .. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 22
غزل در لغت . . . . .. . . .. . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 22
        غزل در اصطلاح . . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 22
       غزل نام قالب يا مفهوم آن  . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . 23
       حوزه ي غزل  . . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . . .. . . .  . . . 23
        مضامين غزل . . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 23
        زبان غزل . . .. . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 24
         منشأ غزل. . .. . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 24
        غزل در تاريخ ادبيّات   . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 25
        اقسام اصلي غزليّات فارسي . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  .. . .. . . . . . . 25
         دوره هاي مختلف غزل . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 25
        سير غزل  . . .. . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 26
فصل چهارم : موسيقی شعر. ... . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 31
         شعر ، رستاخيز كلمات . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 31
         موسيقي  . . .. . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 32
         پيوند شعر و موسيقي  . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 33
         انواع موسيقي شعر  .  . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 33
         عروض .  . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 33
         بيت  . . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 34
        مصراع  . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 34
         واج  .. . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 34
         هجا  .. . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 35
اركان.. . . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 35
سالم و مزاحف   . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 36
       مثمّن و مسدّس و مربّع. . . . .   . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 36
       عروض و ضرب ( عجز ) ، صدر و ابتدا. . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. ... . . . . 37
        تقطيع     . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 37
     مراحل تعيين وزن يک شعر فارسي   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .  ..  . . .. . . . . . . 38
بحر  . . . . . . . . . . . ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 39
        شش دايره ي مشهور بحر هاي عروضي . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 40  
        ذوبحرين. . . .. . . . . ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . . . 41
     وزن     . . .. . . . . ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 41
        تأثيرات وزن  . . . ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 43
    عوامل مؤثّر بر چگونگي حالت وزن   . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . 44
    عوامل تغيير دهنده کيفيت موسيقي در اوزان . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 45
        اوزان و مفاهيم   ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 46
        اوزان نا مطبوع. . ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 48
        اوزن شفّاف و اوزان کدر   . .  . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 49
        اوزان خيزابي و اوزان جويباري  . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 49
        اوزان دوري    . ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . .  . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 49
        قافيه. . . . . ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . .. . . . .  . 50
        نقش هاي قافيه . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . .  . 51
        حروف قافيه .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . .  . 51
        حركات قافيه.. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . .  . 52
    عيوب قافيه  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . .. . . . .  . 52
اصناف و انواع قافيه .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 53
   حدود قافيه. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 53
        انواع قافيه ها از نظر جايگاه . . . . . . .. . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 54
        انواع قافيه هاي هنري  . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 54
        قافيه هاي مردّف . . . . . . . . . . . . . ... . . . . .. . . . . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. . . . . . . . . 55
        رديف . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 55
       علّت توجّه ايرانيان به رديف . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . .. . . . . 56
       عوامل مهم در پيدايش رديف در شعر فارسي . . . . . . . . . . . ...  . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . .. . . . . 56
       سود هاي رديف  . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . .. .. . . . . . . . . . . 57
       زيان هاي رديف . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .. .. . . . . . . . . . . 57
        رديف بدون قافيه . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .. .. . . . . . . . . . . 57
        حاجب . . . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .. .. . . . . . . . . . . 58
فصل پنجم : موسيقی شعر در غزليّات سنايی  . .. . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .. .. . . . . . . . . . . 60
1-  رمل. . . .. . . . . . . .  .. . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .. .. . . . . . . 60
     1-1- رمل مثمّن محذوف  . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . . . . . . . 60 
            1- 2-  رمل مثمّن مقصور  . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .   . .. . 90 
                    1-3- رمل مثمّن مقصور عروض محذوف ضرب  . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .. .. . .  . 111 
    1-4- رمل مثمّن مخبون محذوف .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . 111 
    1- 5 - رمل مثمّن مخبون محذوف سالم صدر و ابتدا  . . . . . . .. . . . . . . . ..  .  . . ..  . 112 
              1- 6 - رمل مثمّن مخبون مقصور . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . .  . .. . 115 
             1- 7 - رمل مثمّن مخبون مقصورعروض اصلم مسبّغ ضرب ..  . . . . .. .. . .. . . . .. . 116   
             1- 8 - رمل مثمّن مخبون اصلم .  . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . .. . . . .. . 117 
     1-9 - رمل مسدّس محذوف . .. . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  .. . . . .. . 118 
     1- 10 - رمل مسدّس مقصور  .. .. . .. .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . 127 
       1- 11 - رمل مسدّس مخبون محذوف . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . .. . 133 
       1- 12 - رمل مسدّس مخبون اصلم مسبّغ عروض مقصور ضرب.  . . . . . . . . . .. . 134 
2- هزج .. .. . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . .  . .. . . . .. .135
                    2-1 -هزج مثمّن سالم.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . .  . .. .. . .. . . . .. .135
2- 2- هزج مثمّن مسبّغ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . ..  . . . ..  . . .146
              2- 3- هزج مثمّن اخرب. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  .. . . . . .147
    2- 4- هزج مثمّن مكفوف مقصور. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .  .. . .. . .. . . 152
    2- 5 - هزج مثمّن اخرب محذوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . .  .. . .. .. . . . 153 
    2- 6- هزج مثمّن اخرب مقصور  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. . .. 154 
    2- 7- هزج مثمّن اخرب مكفوف محذوف   . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . . .. 154  
    2- 8 - هزج مثمّن اخرب مكفوف مقصور  . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . . . .. 166  
    2- 9 - هزج مسدّس محذوف  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  ... . . .. 173 
    2- 10- هزج مسدّس مقصور  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . .. . . .. 178 
    2- 11- هزج مسدّس اخرب مقبوض صحيح عروض و ضرب . . . . . . ..  . . . .. . . .. 180  
    2- 12 - هزج مسدّس اخرب مقبوض محذوف . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. .. .. . . .. 182  
            2- 13 - هزج مسدّس اخرب مقبوض مقصور  . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..   .. . .  .  193  
3- خفيف ... . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. . . . ..05 2
    3- 1- خفيف مسدّس مخبون. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . .. . ..05 2
    3- 2- خفيف مسدّس مخبون محذوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. . .05 2 
    3-3- خفيف مسدّس مخبون مقصور   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . . . . .09 2 
    3- 4 - خفيف مسدّس مخبون اصلم . .  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . . .11 2 
    3- 5- خفيف مسدّس مخبون اصلم مسبّغ. . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  .. . . . 216 
4- مضارع... . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . . ..  223
4- 1- مضارع مثمّن اخرب  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . .. .. .. 223  
    4-2- مضارع مثمّن اخرب مكفوف محذوف.  . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . .. . .. . .. ..227 
    4- 3- مضارع مثمّن اخرب مكفوف مقصور  .  . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . .. . .. ..230 
5- منسرح... . .. .. . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  .  . . .. . . . ..  235
5- 1- منسرح مثمّن مطوي مكشوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . .. .. . .. . . . ..   235 
    5- 2- منسرح مثمّن مطوي مجدوع  .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . . . ..  238
    5- 3- منسرح مثمّن مطوي موقوف .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. ..  238 
                     5- 4- منسرح مثمّن مطوي منحور .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. ..  241 
6- رجز. . . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  .. . 242   
6- 1- رجز مثمّن سالم . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. ...  242 
6- 2- رجز مثمّن مذال . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . ...   ..  244     
6- 3- رجز مثمّن سالم عروض مذال ضرب . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . ...   ..  248     
6- 4- رجز مثمّن مطوي احذّ مقصور  . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . ..  . . . .. .. ..  248     
7- مجتث . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  . .  250 
7-1 - مجتث مثمّن مخبون ..  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. ..  250  
7-2 - مجتث مثمّن مخبون اصلم . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. ...  250     
7-3- مجتث مثمّن مخبون محذوف. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  251  
7- 4- مجتث مثمّن مخبون مقصور. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. .  252      
7- 5- مجتث مثمّن مخبون اصلم مسبّغ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  ...  253   
8- سريع . . . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  . .   255    
8- 1 - سريع مسدّس مطوي مكشوف  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . ..  . . . .. ...   255   
8- 2- سريع مسدّس مطوي موقوف  . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ... . . . . . . . ..  . . . .. .. ...  256   
9- متقارب   . . . .. . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  . . 259 
9-1 متقارب مثمّن سالم   . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  . 259 
9- 2 - متقارب مثمّن محذوف . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . .. ....  260    
فصل ششم : نتيجه گيری . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  . . .   ..  262    
            جدول بحر ها و اوزان کاربردی در غزليّات . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  . . .   ..  264    
             نمودارستونی بحرها  . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . .. .. . ..  . . .   ..  269    
             نمودار دايره ای درصد بحرها. . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . .   ..  270      
            نمودار ستونی انواع رديف ها . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . .. .  271      
            نمودار دايره ای درصد غزل های مردّف و بدون رديف  . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . .   ..  273      
            نمودار ستونی حدود قافيه ها . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . .   ..  274      
            نمودار دايره ای درصد حدود قافيه ها . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . .   ..  275      
            نمودار ستونی زحافات . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . .   ..  276      
            نمودار دايره ای درصد زحافات . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . .   ..  277      
            نمودار دايره ای درصد قافيه های مقيّد و مطلق . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . ... ...  278                  
نمودار دايره ای درصد اوزان سالم و ناسالم . .... . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . ... ...  279                  
نمودار ستونی موسيقی درونی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . ..  280       
            نمودار ستونی موسيقی معنوی. . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . ..  281       
منابع و مآخذ . . .. . . . . . . . . . . .  . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  . .. . . . . . . . ..  . . . ..  .. . ..  . . .   ..  282      
مقدّمه
ادبيّات گونه اي از هنر است و اهمّيّت ادبيّات فارسي را ، كه شاخه اي از آن شمرده مي شود ؛ نمي توان ناديده انگاشت . ادبيّات فارسي گنجينه اي است كه روز به روز بر اهمّيّت و وسعت آن افزوده مي گردد ؛ دريايي است بي كران با ساحلي ناپيدا .
در مورد اهمّيّت موضوع  بايد گفت که بررسي موسيقی شعر تا حدّ زيادی می تواند ميزان قدرت شاعری هر شاعر را نمايان سازد و به فهم و درک صحيح تر شعر کمک نمايد.  
سنايي شاعري « دوران ساز »1  است كه در چند زمينه ي شعري از جمله ؛ قصيده و غزل ، حال و هوايي عرفاني و تازه و متمايز از دوران قبل ايجاد كرده است ( شفيعی کدکنی ،1385 : 9 ).
در مجموعه غزل‌هاي حكيم سنايي با دو دسته غزل روبه رو هستيم كه تعدادي از آن ها عنوان غزليّات» را كه عنواني رايج بوده است ، برخود دارند و تعدادي ديگر عنوان قلندريّات» به خود گرفته‌اند.
برخی مشكلات تقطيع
در هنگام انجام كار به برخي از مشكلات برخورديم . اوّلين موردي كه مي توان به آن اشاره كرد اين است كه برخي از غزليّاتي را كه استاد مدرّس رضوي در شمار غزليّات سنايي برشمرده اند از نظر شكل ظاهري ، يعني از نظر طرز قرار گرفتن قافيه ها ،‌ با غزل فرق دارند ولي استاد رضوي برحسب موضوع و محتوا ، آن ها را در شمار غزليّات ذكر نموده است . و ما نيز آن ها را بر اساس همان نظر ، بررسي كرده ايم . امّا در تعيين قافيه هاي آن به اشكالاتي برخورديم زيرا اين غزليّات داراي قافيه ي كناري نيستند ولي شاعر با آوردن قافيه هاي مياني در آن ها و هماهنگ ساختن       قافيه هاي مياني بيت اوّل با رديف ها سعي در ايجاد موسيقي در آن ها دارد . اين موارد عبارتند از : غزل هاي 75 ، 176 ، 275 ، 276  . غزل هاي 182 و 325 نيز مصراع اوّل بيت اوّل آن ها بدون قافيه است . و غزل 310  نيز مطلع ندارد .
غزل شماره ی22 و 169 بيت مطلع آن از نظر قافيه ی ميانی با غزل های ديگر که دارای    قافيه ی ميانی می باشند متفاوت می باشد.
نکات طرح تحقيق

عنوان تحقيق
عنوان موضوع پايان نامه « موسيقی شعر در غزليّات سنايی » است .

تعريف مسئله و سؤال های اصلی تحقيق
در مورد تعريف مسئله بايد گفت که يکی از اجزای مهم و اصلی تشکيل دهنده ی شعر ، موسيقی شعر است و نقد و تحليل اين موضوع تا حدّ زيادی می تواند ميزان قدرت شاعری هر شاعر را نمايان سازد ؛ در اين راستا به پرسش های زير پاسخ خواهيم داد :
سؤال های اصلی تحقيق عبارتند از : سنايی در غزليّاتش از چه اوزان و بحرهايی استفاده کرده است؟ ؛ تنوّع اوزان عروضی در غزليّات سنايی در چه حد است؟ ؛ در غزليّات سنايی از چه اوزان و بحرهايی بيش تر استفاده شده است؟ ؛ چند در صد از غزليّات سنايی داری قافيه ی ميانی يا درونی است؟ ؛ وضعيّت قافيه ها و رديف ها در غزليّات سنايی چگونه است؟

ضرورت تحقيق
البتّه ضرورت اين تحقيق از اين جا مسلّم مي شد كه با توجّه به مطالعات و بررسي هاي انجام شده موضوعي با اين عنوان کار نشده بود  بنابراين ضرورت انجام چنين تحقيقي احساس مي گرديد .

فرضيه ها
فرضيه هايي در اين زمينه وجود داشت از جمله : اوزان عروضی در غزليّات سنايی متنوّع   است  ؛ سنايی از امکانات موسيقی کناری به نحو مطلوبی استفاده کرده است ؛ در غزليّات سنايی از
از بعضي بحرها از جمله رمل و هزج بيش تر استفاده شده است .

هدف ها
هدف از اين تحقيق آشنايي با موسيقي شعر در غزليّات سنايي و تبيين و تحليل قدرت و جايگاه شاعر در اين زمينه و در دسترس قراردادن آن براي مراکز تحقيقاتي وفرهنگي ، مؤسسات ، رسانه ها ، اهل فن ، دانشجويان و افراد علاقه مند ديگر است .

کاربرد های تحقيق
کاربردهايی از انجام اين تحقيق متصوّر است و آن در دسترس قراردادن آن براي مراکز تحقيقاتي وفرهنگي ، مؤسسات ، رسانه ها ، اهل فن و دانشجويان می باشد.و آنان می توانند از   نتايج پايان نامه استفاده کنند.