مقايسة مباني فكري و سنت شعري رودكي (پدر شعر فارسي) و نيما يوشيج (پدر شعر نو فارسي)

فهرست
عنوان                                               صفحه
مقدمه و پيشگفتار    1
نخستين شناسندگان رودكي    4
نخستين شناسندگان نيما يوشيج    7
عقايد و افكار رودكي:    9
1-    عقايد و افكار حكيمانه و اندرزگويي    9
2-    رقيق القلب و باهوش بودن رودكي    11
3-    حس بي‌نيازي    12
4-    نيكنامي    12
5-    مذهبي بودن    13
عقايد و افكار نيما يوشيج:    16
1-    مهرباني و دلسوز بودن    16
2-    اجتماعي و سياسي بودن نيما    18
3-    پند و اندرزگويي    25
4-    پايبندي نيما به زادگاه و طبيعت و مظاهر آن    26
5-    استواري و پايبندي به عقايد    30
6-    اصول عقايد نيما در باب نظم و نثر    30
7-    عقايد مذهبي نيما    31
معلومات رودكي و بازتاب آن در اشعارش    32
1-    قرآن و حديث    36
2-    اشاره به داستانهاي قرآن و اساطير سامي    37
3-    بهره‌گيري از مضامين شعر عرب و اشاره به سرايندگان آنها    37
4-    اشاره به اساطير ايراني و داستانهاي پهلواني    38
5-    اشارات علمي و فلسفي    38
معلومات نيما يوشيج و بازتاب آن در اشعار وي    39
1- آشنايي و تسلط بر زبان فرانسه    39
2- ياد‌گيري زبان عربي    39
3- تسلط بر سبك و اوزان اشعار قدما    40
4- آشنايي با هنر موسيقي    40
5- تدريس زبان فارسي و عربي    41
6- توانايي بر نويسندگي و داستان نويسي و نمايشنامه نويسي    41
7- آشنايي با نقد ادبي    42
8- تسلط بر سبك رمانتيسم و سمبليسم    42
9- آشنايي نيما با فقه و اصول و حكمت    45
رودكي پدر شعر فارسي و علل و دلايل آن    46
نيما پدر شعر فارسي و علل و دلايل آن    53

نكات دستوري و صنايع ادبي در اشعار رودكي     60
1-    ويژگيهاي صرفي    61
1-1) افعال    61
2-1) اسمها     62
3-1) حروف     63
- استعمال حروف ربط يا اضافه مركب     64
4-1) پيشوندها     64
استعمال و حذف به قرينة پيشوند « بـ » تاكيدي    64
استعمال پيشوند‌هاي كهن     65
استعمال پسوند (ومند) به جاي مند     65
استعمال فراوان كاف تحبيب، تصغير، تلطيف    65
ابدال حروف     66
2) ساختار نحوي    66
2-1) جمله     66
2-2) ضماير     66
3-2) تكرار كلمه     67
نكات دستوري     68
اضافه تشبيهي     68
كاربرد دو حرف اضافه براي يك متمم     69
صفت جانشين موصوف     70
صفت فاعلي    70
صفت بياني     71
صفت مفعولي     71
بدل     71
قيد شك و ترديد     71
قيد تنبيه     72
صوت (شبه جمله تأسف)     72
ضمير ملكي     72
پسوند دارندگي و اتصاف     72
انواع الف     72
الف ندا     72
الف زايد     73
الف تاكيد     73
الف اطلاق     73
اسم مصدر     73
ي مصدري     73
فعل دعايي     74
جمله معترضه     74
اضافه استعاري     74
واو حاليه     74
كه حاليه     75
قيد حالت     75
كاربرد مي براي تاكيد     75
استفهام تقريري    75
 حرف ربط براي تسويه    75
 نمونه‌‌هايي از صنايع ادبي در اشعار رودكي     75
تشبيه     76
استعاره     78
استعاره كنائي (از نوع تشخيص)     79
كنايه     80
ايهام     81
تضاد، طباق     81
غلو     82
مجاز     82
ردالمطلع     82
جناس زايد    82
طرد و عكس    83
تمثيل     83
هجويه    83
ذو وزنين    84
حشو    84
نكات دستوري و صنايع ادبي در شعر نيما     85
استعاره     85
كنايه     86
مجاز     86
تشبيه    88
سمبل    89
صفت‌ مفعولي مركب    91
كنايه     93
صفت فاعلي مرخم     94
تاثير گذاري رودكي و كلام وي بر گويندگان پس از خود    97
1- سعدي     102
2- مسعود سعد- قطران تبريزي- ابوالمظفر مكي پنجدهي- سنايي- سعدي-
اديب‌الممالك     102
3- سنايي     103
4- كسايي مروزي- رشيد و طواط     104
5- دقيقي     104
6- سعدي     104
7- وزير ابي‌طيب مصعبي    105
8- عنصري بلخي     105
9- ابوشكور بلخي- فردوسي     105
10- ابوطاهر خسرواني     106
11- ابوشكور بلخي    106
12- فردوسي    106
13- ازرقي هروي    107
14- رابعه- عنصري- سنايي غزنوي- قطران تبريزي- امير معزي نيشابوري- رشيد و طواط- ظهير‌الدين فاريابي- فريدالدين عطار نيشابوري- خواجوي كرماني- اوحدي مراغه‌اي     107
15- سنايي- ابن‌يمين     109
تأثيرگذاري نيما و كلام وي بر گويندگان پس از خود     110
1- شهريار    110
دو مرغ بهشتي    111
2- ضياء هشترودي    112
3- ميرزاده عشقي    112
4- اسماعيل شاهرودي    113
5- شين پرتو    114
6- فروغ فرخ زاد    114
7- نصرت رحماني    116
گستردگي انواع قالب‌هاي شعري در شعر رودكي    120
گستردگي انواع قالب‌هاي شعري در اشعار نيما يوشيج    124
رودكي و مديحه‌سرايي در اشعار او    136
نيما يوشيج و مديحه‌سرايي    143
ويژگيهاي اشعار رودكي    149
ويژگيهاي اشعار نيما    160
مضامين اشعار رودكي     169
مدح     169
تغزل     171
توصيف     172
خمريات    173
مرثيه     174
هجو     176
زهد و پند     177
مضامين اشعار نيما يوشيج     180
طبيعت گرايي     180
شب     186
انسان دوستي     189
نمادگرايي (سمبوليسم)     191
راز و رمز جانوران در شعر نيما     196
1- آواز قفس    197
2- پرنده منزوي     197
3- توكا     198
4- خريت     199
5- خروس     200
6- داروگ     201
7- روباه     202
8- سيوليشه     202
9- شب‌پره‌ ساحل نزديك     203
10- غراب     204
11- ققنوس     205
12- قو     206
13- كاكلي     206
14- كبك     207
15- كرم ابريشم     207
16- كك كي‌ (گاو نر)     207
17- گاو     208
18- گرگ     209
19- لاشخورها     210
20- مرغ شكسته‌پر     211
سبك اشعار رودكي     213
بررسي سبكي نمونه‌هايي از اشعار رودكي     217
شعر زندگاني و مرگ     217
شعر عصا بيار كه وقت عصا و انبان بود    218
نتيجه‌گيري     224
سبك اشعار نيما     226
نمونه‌اي از شعر آزاد نيما «شعر مهتاب»    227
نتيجه‌گيري     231
فهرست منابع و مآخذ    233

 مقدمه و پيشگفتار:سالهاست كه نام رودكي پيوسته با عنوان «پدر شعر فارسي» و نام نيما يوشيج (علي اسفندياري) با عنوان «پدر شعر نو فارسي» همراه بوده است و گاه خواننده بدون آنكه علت واقعي اين وجه تسميه را بداند آن را به خاطر سپره و بارها ذكر نموده است.
شاعران بزرگواري كه هر كدام در اعتلاي فرهنگ و ادب غني ايراني بسيار كوشيده‌اند و تأثيرگذار بوده‌اند و هركدام تحولات بسيار عظيمي را در زمانه و عصر خويش حاصل كرده‌اند.
افراد بسياري نيز در معرفي آنان و توضيح و گزارش آثارشان گام نهاده‌اند.
در اين تحقيق كوشيده شده است تا بين مباني فكري و سنت شعري اين دو شاعر، مقايسه‌اي انجام دهم و در ضمن به علل و دلايلي كه باعث شده است از ميان خيل عظيم شاعران و گويندگان فارسي از ديرباز تاكنون اين دو را به عنوان پدران‌ شعر فارسي برگزيده‌اند، اشاره نمايم.
به نظر محقق براي يك مقايسه‌ي اصولي و صحيح، نخست بايد به بررسي و شناخت جزئيات مطالب مورد قياس پرداخت و سپس نتيجه‌گيري نمود. البته قابل ذكر است كه اگر بخواهيم يك مقايسه‌ي نسبتاً اصولي انجام دهيم؛ بايد با توجه به آنكه تعداد ابيات بر جاي مانده از اين دو شاعر بسيار از لحاظ كميت با هم اختلاف دارند و چون تعداد ابيات بر جاي مانده از رودكي كمتر از هزار بيت است ولي در مورد نيما يوشيج اين تعداد چندين برابر مي‌باشد؛ لذا به ذكر پاره‌اي از آنها مي‌پردازيم تا بدين وسيله يك توازن تقريباً منطقي بين شمار ابيات اين دو شاعر از لحاظ ارزيابي برقرار گردد.
لازم به ذكر است كه در تذكره‌ها و كتب تاريخ ادبيات درباره‌ي شمار اشعار رودكي سخن بسيار گرفته‌اند: برخي آن را متجاوز از يك ميليون بيت مي‌دانند و برخي ديگر بر آن‌اند كه 700 هزار بيت بوده، و نيز آورده‌اند كه شعر رودكي در صد دفتر گردآوري شده بوده كه بي‌گمان اين ارقام مبالغه‌آميز است. آنچه مسلم است آن است كه رودكي پر شعر بوده و اكنون همان‌طور كه ذكر شد مقدار اندكي از سروده‌هاي او در دست است.
در اين مجموعه تلاش شده است كه با بررسي و تفحص بر روي اكثر آثار و تحقيقاتي كه در باب اين دو شاعر شده است و در كنار هم قرار دادن آن مطالب به نتيجه‌اي كه مورد نظر است، دست يافته شود. در باب رودكي و نيما يوشيج تحقيقات و كتب فراواني به انجام رسيده و تأليف شده است؛ اما آنچه اكنون پس از سالها مي‌تواند انگيزه‌اي براي تأمل و تأليفي دوباره در شعر و زندگي اين دو شاعر باشد، يكي همان مقايسه‌ي مباني فكري و سنت شعري اين دو است و نيز شايد با اين روش پاره‌اي از ابهامات با اين روش از ميان برداشته شود و ديگر آن كه شايد در كنار هم قرار دادن مطالب به صورت مقايسه‌اي راه تازه‌اي را در نقد و تحليل اشعار اين دو گوينده‌ي شهير ايراني به همراه داشته باشد.
مجموعه‌ي حاضر به هر حال كوششي است براي آشنايي و باز آشنايي كه از منابعي بسيار با ارزش در اين زمينه مدد جسته است.

نخستين شناسندگان رودكي:
درباره‌ي چند تن از بزرگان ادب و سخن سرايان ايران دشواري بسيار بزرگي كه در پيش ماست اين است كه درباره‌ي نام و نسب و تاريخ در گذشت و جزييات زندگي ايشان آگاهي درست و دقيق در كتاب‌هاي رايج نيست. گويي شهرت ايشان وانتشار فوق‌العاده‌ي آثارشان چنان در ميان مردم ايران درگرفته است كه در پي اين گونه جزئيات كه درباره‌ي ايشان بسيار اهميت دارد نرفته‌اند و در حقيقت شهرتشان، زندگيشان را تحت‌الشعاع قرار داده است. چنانكه درباره‌ي فردوسي هنوز مجهولات فراوان در پيش داريم. يكي از آن گويندگان شهير رودكي است كه زندگي و آثار و افكار او پيوسته در ابهام مانده است و نخستين كسي كه بحث درباره اين مرد بزرگ را به جايي رسانده است كه برخي جزييات زندگي او را از زير پرده استتار روزگار بيرون كشيده مرحوم محمد قزويني در حواشي چهار مقاله نظامي عروضي است.
اينك بايد آن چه درباره‌ي رودكي در كتاب‌هاي رايج آمده است به ترتيب تاريخ نقل كرد:
1)    نخستين كسي كه ذكر از رودكي كرده نظامي عروضي سمرقندي در كتاب معروف چهار مقاله است كه آن را در حدود سال 550 تأليف كرده‌ است.
2)    پس از او، محمد عوفي در لباب‌الالباب كه آن را در حدود سال 618 تأليف كرده است.
3)    حمدالله مستوفي در كتاب تاريخ گزيده كه آن را در سال 730 تأليف كرده است.
4)    دولتشاه‌بن علاء‌الدوله بختيشاه غازي سمرقندي در تذكره‌الشعرا كه آن را در سال 892 به پايان رسانيده است.
5)    جامي در بهارستان كه آن را در سال 892 تأليف كرده است.
6)    حكيم‌شاه محمدبن مبارك قزويني در ترجمه مجالس‌النفايس عليشيرنوايي  كه از سال 927 تا 929 مشغول ترجمه آن بود.
7)    غياث‌الدين‌بن‌همام‌الدين هروي خوندمير در كتاب معروف حبيب‌السير.
8)    محمدعارف لقايي در مجمع‌الفضلا.
9)    امين احمد رازي در هفت اقليم.
10)    شيخ ابوالقاسم بن ابوحامدبن نصر بلياني انصاري كازروني در كتاب سلم السماوات.
11)    محمدصادق ناظم تبريزي در نظم گزيده.
12)    ميرحسين دوست سنبهلي در تذكره حسيني.
13)    امير شيرعليخان لودي در مرآة الخيال.
14)    حاج لطفعلي بيك آذر بيكدلي در آتشكده.
15)    ميرغلامعلي آزاد بلگرامي در خزانه عامره.
16)    محمد قدرة ‌الله‌خان گوپاموي در نتايج الافكار.
17)    رضاقلي‌خان هدايت درمجمع‌الفصحا.
18)    تامس ويليم بيل در مفتاح‌التواريخ.
19)    اميرالملك سيد محمد صديق حسن‌خان در شمع‌ انجمن.
20)    مولوي آغااحمدعلي احمد در هفت آسمان.
21)    ميرزا محمدناصر طبيب ديلمي متخلص به اديب.
22)    مولانا محمد عبدالغني‌خان غني موفرخ آبادي در تذكرة‌الشعرا.
23)    صدرالدين عيني مؤلف تاجيكستان.
24)    مولانا محمدحسين آزاد در كتاب سخندان فارس.
25)    ميرزاده و سهيلي و جلال اكرامي و بزرگ‌زاده در كتاب نمونه‌هاي ادبيات تاجيك.
26)    غلامرضا رياضي در كتاب دانشوران خراسان.
اين افراد در كتب و يا تذكره‌هاي خود از رودكي و نسب و نام و لقب و زادگاه و اشعار وي به گونه‌هاي مختلف سخن گفته‌اند