طرح پیشنهادی توسعه خوشه صنعتی چای در شرق استان گیلان

مقدمه:
کاشت چای در ایران بیشینه ای بیش از ١٠٠ سال دارد. کشت چای از کانون نخستین خود یعنی لاهیجان به سوی شرق و غرب و به ویژه در سواحل جنوبی دریای خزر شهرهای لاهیجان، لنگرود، رودسر، املش، صومعه سرا، فومن، رشت و شفت و حتی قسمتی از استان مازندران گسترش پیدا کرده است. پراکندگی سطح زیر کشت چای به تفکیک شهرستانهای استان های گیلان ، مازندران و همچنین پراکندگی وسعت باغات چای در جداول ١ و ٢ داده شده اند که طبق آخرین داده ها و مستندات سازمان چای کشور می باشد. از جدول ۲ چندین استنباط  می شود که پراکندگی وسعت باغات چای کشور طی سالهای گذشته  (بویژه بعد از اصلاحات ارضی) در جهت خرد شدن بوده است.  

جدول١. پراکندگی سطح زیر کشت چای به تفکیک شهرستان های استان گیلان        

درصد سطح زیر کشت   
تعدادچایکار (نفر)   
تعداد روستا

   
تعداد قطعات باغ چای   
مساحت (هکتار)   
منطقه


١٧    ٥٥٧٠    ۲٦٩    ١١٦١١    2/5426    رشت
88/24    ١١٤٣٠    ١٥١    ٢١٤٩٥    4/7932    لاهیجان
83/17    ٧٣٥٠    ٤٦    ١٣٠٦٢    1/5672    لنگرود
17/27    ١١٥٤٠    ١٦٣    ١٦٤٣٥    4/8663    رودسر
12/13    ٦٥٣٠    ١٤٥    ١٠٠٨١    6/4221    تنکابن
00/100    ٤۲٤۲٠    ٧٧٤    ٧۲٦٤٨    7/31915    جمع کل






جدول٢. پراکندگی وسعت باغات کشور در سالهای مختلف ( درصد )       
١٣٧٧    ١٣٦٧    ١٣٤٤    وسعت
29/26    8/19    7/8    زیر٥⁄٠ هکتار
06/24    4/18    5/18    ٥⁄٠ تا ١ هکتار
92/25    6/18    3/34    ١تا ۲ هکتار
86/17    4/27    5/33    ۲ تا ١٠ هکتار
87/5    ١٦    5    بالای ١٠ هکتار
١٠٠    ١٠٠    ١٠٠    جمع کل


در حال حاضر حدود ١٩٠ کارخانه چای سازی به فعالیت چای خشک کنی مشغول هستند که روش معمول چای سازی شان نیز تولید چای سیاه و تولید محصول با روش تخمیر کامل و تولید چای سیاه ارتدوکس یا رسمی می باشد که اصولا ً چای معطرتری بدست می آید. از ابتدای تشکیل سازمان چای یعنی سال ١٣٣٧ تا زمان طرح آزادسازی چای (١٣٧٧( شیوه تولید و چای سازی به صورت انحصاری توسط دولت اداره می گردید. نحوه عمل دولت به این صورت بود که ضمن خرید برگ سبز در کارخانه های چای سازی از باغداران چای و تبدیل آن به چای خشک، به کارخانه ها اجرت تولید و فرآوری چای خشک پرداخت می کرد. این شیوه دارای نواقص عمده ای بود که معطوف به بالا بردن کمیت بود و به کیفیت توجه چندانی نمی شد که عملا ً سال به سال کیفیت چای تولیدی داخلی کمتر و مصرف چای خارجی در ایران بیشتر می شد. در این نظام اقتصادی تولید چای که در صنعت چای دنیا منحصر به خود بود، اصناف چایکار، کارخانه داران و بازرگانان جدا از یکدیگر به فعالیت مشغولند. در این نظام، سود کشاورز در تحویل برگ سبز بیشتر، سود کارخانه دار در خشک کردن چای بیشتر و سود بازرگان و تاجر چای در واردات بیشتر چای خارجی است و مساله رقابت اصلا ً مطرح نبود. این عمل خصوصا ً پس از الحاق سازمان چای از وزارت بازرگانی به وزارت جهاد کشاورزی بسیار بدتر و شدیدتر گردید. بطور مجمل می توان چنین گفت که یکی از مشکلات اصلی نظام بهره برداری چای کشور، در زمینه های بازرگانی و کنترل کیفیت آن در کارخانه های چای سازی، متولی ناکارآمد و بی برنامه آن بود که سعی شد با طرح سیاست خصوصی سازی و انحلال سازمان چای کشور به آن سازمان داده شود.