بررسي تطبيقي قراردادهاي بين‌المللي نفتي ايران با قراردادهاي نفتي ساير كشورها

مقدمه :
به دليل اهميت نفت كه يك منبع حياتي است قراردادهاي منعقده نفتي نيز از اهميت خاصي بر خوردار است، اينكه اكثر قرارداد هاي نفتي جنبه بين المللي دارد لذا اين قرار دادها بويژه با توجه به تحولات سياسي و اقتصادي در جهان درخور تغييرات و دگرگوني‌هايي بوده است كه هر كدام از جنبه هاي خاصي حائز اهميت و مطالعه مي باشد، از بررسي ابتدايي ترين قرار داد هاي نفتي كه تحت عنوان “امتياز Concession ” با دولتهاي صاحب نفت به امضاء‌ مي رسيده تا قرار دادهاي متداول امروزي مي‌تواند زواياي مختلف اين قرار دادها را مشخص نمايد، لذا اين رساله بر آن است كه به بررسي تطبيقي قرار دادهاي بين المللي نفتي ايران با قرار دادهاي نفتي ساير كشور ها بپردازد و ابعاد مهم حقوقي آنها را مشخص و مقايسه نمايد، به منظور تحقق واقعي اين بررسي تطبيقي ابتدائاً بر آن مي‌باشم كه به تعريف كلي و سپس بررسي ويژگي هاي قرار دادهاي بين المللي نفتي در كليه مراحل سه گانه اكتشاف، توليد و بهره برداري بپردازم،‌ در راستاي نيل به اين مقصود به معرفي و بررسي ويژگيهاي اقسام قرار داد هاي بين المللي نفتي ايران اقدام گرديده و از ابتدايي ترين قرار داد امتياز نفتي كه معروف به قرار داد دارسي منعقده به سال 1901 مي باشد تا آخرين نوع قرار دادهايي كه هم اكنون درصنعت نفت ايران متداول گشته و به قرار دادهاي“بيع متقابل Buy Back ” موسوم گرديده است را تحليل نموده لذا بررسي و ارزيابي اينگونه قرار دادهاي نفت و گاز از منظر حقوق بين الملل مد نظر قرار گرفته است.
در نگاهي كلي مشاهده مي گردد كليه قرار دادهاي بين المللي نفتي ايران در دو دسته اصلي تقسيم بندي و جاي مي گيرند. دسته اول موسوم به قرار دادهاي“ مشاركت در توليد Production Shairing ” مي‌باشند كه تا قبل از پيروزي انقلاب اسلامي در ايران منعقد مي گرديده است و دسته ديگر از قرار دادها كه پس از استقرار جمهوري اسلامي ايران با تشكيل وزارت نفت و به منظور حفظ، توسعه و بهره برداري ذخاير نفت و گاز انعقاد يافته كه اينگونه از قرار دادهاي نفت و گاز عمدتاً در قالب قرار دادهاي خريد خدمات پيمانكاري بوده است، براي نمونه مي توان به قراردادهاي توسعه ميدان نفتي پارس جنوبي اشاره نمود فازهاي متعدد آن در قالب عقد قرار دادهاي بين المللي بيع متقابل تحت اجرا مي باشد كه مورد پژوهش و تحليل قرار مي گيرد.
لازم به ياد آوري است برخلاف قرار دادهاي مشاركت درتوليد كه هم اكنون بر اساس قوانين مصوب داخلي انعقاد آن ممنوع مي باشد ليكن قرار دادهاي خريد خدمات خارجيان موسوم به پيمانكاري كه اولين بار در اوت 1966 ( مرداد ماه 1345 ) تحت عنوان “ اراپ ERAP ” بين شركت ملي نفت ايران و شركت دولتي تحقيقات و فعاليتهاي نفتي فرانسه منعقد گرديد، هم اكنون نيز مشابه آن به عنوان خريد خدمات پيمانكاري منعقد مي گردد، طي فصلهاي متعدد علل اصلي عقد در قالب اينگونه قرار دادها و انواع آن ذكر مي گردد، مزايا، معايب ويژگيهاي اين نوع جديد قراردادي كه بيع متقابل نام گرفته است و از گونه قراردادهاي خريد خدمات مي باشد با قرار دادهايي از اين دسته كه تا قبل از وقوع انقلاب اسلامي تحت عناوين ديگر منعقد مي گرديد مورد ارزيابي قرار گرفته است.
اين رساله بر آن مي باشد تا ضمن تطبيق انواع قرار دادهاي نفتي ايران با يكديگر ابتدائاً ابهامات اين گونه قرار دادها را بررسي نموده و سپس به مقايسه قرار دادهاي بين المللي ايران با ساير قراردادهاي بين المللي كه ديگر كشورهاي نفت خيز جهان تاكنون منعقد نموده اند و يا هم اكنون مي نمايند پرداخته، تجزيه و تحليل حقوقي به عمل آورد و تا انتهاي رساله بتواند در خصوص نظام حقوقي اقسام قراردادهاي بين المللي نفت و گاز بررسي تطبيقي مفيدي ارائه نمايد، جهت نيل به اين هدف، رساله در چهار فصل مجزا به شرح ذيل تدوين گرديده است:
فصل اول معرفي كلي نفت و اقسام قراردادهاي بين المللي نفت وگاز و وجوه اشتراك و افتراق آنها را شامل مي گردد
فصل دوم به ويژگي ها و مكانيزمهاي قراردادهاي بين المللي نفتي ايران و بررسي اقسام اين عملكرد‌ها اختصاص يافته است.
فصل سوم ماهيت حقوقي قانون حاكم و روش هاي حل اختلاف در قراردادهاي بين المللي نفت وگاز را مورد بررسي و تجزيه و تحليل قرار مي دهد.
فصل چهارم اهم برخي شرايط و مقررات حاكم بر قراردادهاي بين المللي نفت و گاز را مد نظر داشته به منظور مقايسه اين مختصات، به پژوهشي تطبيقي در مفاد قراردادهاي ساير كشورهاي نفت خيز مبادرت مي نمايد لذا در بخش پاياني اين فصل با طرح نمونه اي از قراردادهاي بين المللي نفت و گاز جمهوري آذربايجان طي دو مبحث نظام سرمايه گذاري در قراردادهاي نفتي جمهوري آذربايجان و همچنين چگونگي انعقاد اين نوع از قراردادهاي بين المللي نفتي در قالب “مشاركت در توليد” آن كشور مورد بررسي قرار مي گيرد.
جهت تدوين اين رساله كه به روش كتابخانه‌اي تهيه گرديده دو روش توصيفي تحليلي بكار برده شده است، در آخر پايان نامه به نتيجه گيري كلي پرداخته، پس از آن “پيوستها” شامل جداولي كه در متن رساله به آنها اشاره گرديده و مورد استناد بوده اند آمده و در انتها با ارائه فهرست اهم منابع و مآخذي كه براي تهيه اين رساله مورد استفاده قرار گرفته اند به اين وظيفه پژوهشي خاتمه بخشيده شده است.