بـررسی تاثیر یارانه ها در قیمت کالاهای وارداتـی

چکیده
يكي از سياستهاي اقتصادي رايج در كشورهاي روبه توسعه و حتي كشورهاي توسعه يافته صرف نظر از نوع نظام اقتصادي حاكم، پرداخت يارانه به برخي كالاها و خدمات است.يارانه يك سياست صرفاً اقتصادي نيست زيرا كه داراي آثار اجتماعي و سياسي قابل ملاحظه اي است. پرداخت يارانه به موازات افزايش نقش دولت در اقتصاد افزايش مي يابد و به تدريج هم  به لحاظ دامنه ي سرايت و تعداد كالاها و خدمات مشمول و هم به لحاظ مقدار يارانه براي هر واحد مصرف و به موازات افزايش سطح قيمتها افزايش داشته است،يارانه يك ماليات غير مستقيم منفي است كه وجهه ي دولت را نزد مصرف كنندگان و به ويژه مصرف كنندگان  كم درآمد افزايش مي دهد. در حالي كه اتخاذ اين سياست از سوي مجامع مالي اقتصاد آزاد و مجامع مالي بين المللي به عنوان تمايلي ناپسند براي انشعاب از اقتصاد بازار و روش قيمت گذاري كالاها و خدمات بر اساس عرضه و تقاضا در بازار آزاد تلقي مي شود. بدين ترتيب است كه كشورهاي داراي منابع و مواهب طبيعي هنگامي كه درآمدشان از ناحيه ي فروش اين منابع افزايش مي يابد در جهت تحكيم اساس نظام و تقويت دولت و رفاه عمومي يارانه‌ها را افزايش و در زماني كه در آمدشان كاهش يافته دچار بدهكاري و كسري تراز پرداختها و نيازمند وام خارجي مي‌شوند يارانه ها كاهش پيدا مي كند. در ايران سابقه ي يارانه به قحطي هاي ناشي از جنگهاي جهاني و مسئوليت دولت در تأمين غله و نان مردم بر مي گردد كه اگر اين يارانه ها آشكار هم نبوده در واقع از طريق حمايت هاي دولتي و تحمل هزينه هاي آن از سوي دولت وجود داشته است. اميد آن است كه اين پروژه تحقيقاتي براي ياري آيندگان مفيد واقع شود.

فهرست مطالب
فصل اول: طرح تحقیق
مقدمه ............................................................................................................................2
بیان مساله .....................................................................................................................4
اهمیت و ضرورت تحقیق ................................................................................................9
اهداف تحقیق ..............................................................................................................10
فرضیه های تحقیق............................................................ ...........................................12
تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها .................................................................................13
فصل دوم:ادبیات و پیشینه تحقیق
ادبیات تحقیق..............................................................................................................20
اهداف دولت از پرداخت يارانه در قبل از انقلاب...........................................................20
اهداف دولت از پرداخت يارانه در بعد از انقلاب............................................................21
طبقه بندي يارانه ........................................................................................................23
دلایل پرداخت یارانه ...................................................................................................29
آثار اقتصادي يارانه......................................................................................................31
انواع واردات...............................................................................................................33
پیشینه تحقیق..........................................................................................................34
پژوهش های انجام شده در  داخل وخارج.................................................................37
فصل سوم: روش شناسی تحقیق
روش تحقیق ...........................................................................................................42
جامعه آماری ..........................................................................................................43
نمونه آماری و روش نمونه گیری ............................................................................43
ابزار تحقیق.............................................................................................................44
پرسشنامه...............................................................................................................45
روایی تحقیق............................................................ .............................................46
پایایی تحقیق....................................................... .................................................47
روشهای آماری....................................... ..............................................................47
مراحل اجرای پژوهش....................................................... ..................................48
فرض ها....................................................... .......................................................48
آمار آزمون....................................................... ...................................................49
مقدار بحرانی....................................................... ..............................................50
تصمیم گیری....................................................... .............................................50
فصل چهار:یافته های پژوهش
تجزیه و تحلیل داده ها .......................................................................................52
آزمون فرض اول...................................................................................................52
آزمون فرض دوم..................................................................................................55
آزمون فرض سوم................................................................................................58
آزمون فرض چهارم.............................................................................................61
فصل پنچم: بحث ونتیجه گیری
پیشنهادات اجرایی ............................................................................................65
نتایج مبتنی بر فرضیه اول ................................................................................65
نتایج مبتنی بر فرضیه دوم ...............................................................................65
نتایج مبتنی بر فرضیه سوم ..............................................................................66
نتایج مبتنی بر فرضیه چهارم ...........................................................................67
پیشنهاد های پژوهش ......................................................................................68
محدودیت پژوهش............................................................................................68
منابع و مآخذ .................................................................................................69
پیوست ها ......................................................................................................71
مقدمه
نوسانات قيمت‌ها، عدم توازن بين رشد قيمتها با ساير عوامل و در نتيجه كاهش درآمد واقعي مي‌تواند يكي از معضلات اقتصادي و حتي سياسي گردد. بديهي است  مصرف كنندگان به ويژه دارندگان درآمد ثابت نمي‌توانند وضع خود را با تغيير مداوم قيمتها، مخصوصاً در مورد كالاها و خدمات اساسي مورد نياز، د ائماً تطبيق دهند و از لحاظ رواني نيز چون در عمل كمتر با كاهش قيمتها مواجه مي‌شوند، افزايش قيمتها را محسوس مي‌پندارند لذا با در نظر گرفتن آسايش و رفاه رواني مصرف كننده، در صورتيكه مداخله دولت منتهي به كاهش نوسانات قيمتها گردد و بويژه هنگامي كه توأم با تثبيت قدرت خريد مصرف كننده گردد، قدمي در راه او برداشته شده است. از طرف ديگر تغيير هزينه‌هاي توليد در بازارهاي داخلي و خارجي نيز گاه چنان شديد است كه ضرورت دخالت دولت را آشكار مي‌سازد. در عين حال از ديدگاه عدالت اجتماعي، تأمين حداقل خواسته‌ها با توجه به روند روز افزون جمعيت و تقاضاي رو به رشد تك به تك افراد مستلزم تكاپوي همه جانبه است. چرا كه گروهي از كشورها داراي مواد غذايي مازاد و بخش عظيمي از كشورهاي جهان با كمبود مواجه‌اند. اين عدم تعامل توليد در جهان و داخل، از آن هم بيشتر عدم توزيع متوازن درداخل و انحصارات بين المللي، همه و همه به بخشي از توليدات، كيفيت حربه سياسي بخشيده است.
اهداف سياسي توليدكالاهاي استراتژيك در قالب هدفهاي اقتصادي ثابت نبوده، بلكه براساس ضرورت، در مقاطع زماني مختلف مي‌توانند متغير باشند. اصلاح و تكميل هدف‌هاي تعيين شده هم، در گذشت زمان امري متداول است. پس سياست‌هاي مربوط به كالاهاي استراتژيك نيز طبيعتاً در تبعيت از هدفهاي قابل تغييرند.
يارانه را مي‌توان به نوعي دخالت دولت در سيستم اجتماعي اقتصادي تعبير نمود كه كشورهاي مختلف با روشهاي گوناگون در اين مسير گام بر مي‌دارند و اينكه اين دخالتها منبعث ازساختارهاي عقيدتي و ايدئولوژي حكومت مي‌باشد مسئله‌اي است روشن وليكن ارائه تصوير كلي (جهاني) و مقايسه آن (بررسي‌هاي كالايي در ايران) اين آمادگي را خواهد داد كه بتوان يارانه را به عنوان يك سياست نه ضرورت اقتصادي تجزيه و تحليل كرد و شايد به يكي از مباحثات جدل آميز جهاني وداخلي بينشي عميق تر و در صورت امكان راه حلي مناسب‌تر يافت


بيان مسأله:
يارانه عبارتست از پرداخت مستقيم يا غير مستقيم دولتي "امتياز اقتصادي" ، يا اعطاي رجحان ويژه‌اي كه به مؤسسات خصوصي ، خانوارها و يا ديگر واحدهاي دولتي جهت دستيابي به اهداف مورد نظر دولت انجام مي پذيرد.
از تعريف فوق بر مي آيد كه يارانه مستلزم مقداري انتقال درآمد است. اعم از اين كه انتقال بين دولت و بخش خصوصي و يا ميان گروه هاي مختلف بخش خصوصي انجام گيرد.
ضرورت و اهميت تحقيق:
ممكن است هدف دولت از پرداخت يارانه هاي مصرفي، ارتقاء سطح رفاه گروه خاصي از مصرف كنندگان و يا تمامي افراد كشور باشد، يا آنكه اين يارانه ها به منظور تعديل درآمد گروهها ي اجتماعي و افزايش نسبي رفاه طبقات كم درآمد جامعه بوده و يا تصحيح مسير مصرفي كشور به سوي تشويق مصرف كالاهاي توليد داخلي باشد. پرداخت ما به التفاوت قيمت خريد و فروش كالاهاي اساسي و ضروري مورد نياز اقشار كم درآمد و جبران ضرر و زيان كالاهاي مورد حمايت دولت را مي توان از مهمترين يارانه هاي مصرفي دانست.
ادبيات تحقيق
اهداف دولت از پرداخت يارانه در قبل از انقلاب:
پرداخت يارانه به كالاهاي مصرفي ازبرنامه پنجم عمراني در نظام گذشته صورتي جدي‌تري به خود گرفت و هزينه هاي يارانه، در شمار ديگر هزينه هاي كشور در  سطح ملي ارقام چشگيري را به خود تخصيص داد.
در تحليل اهداف واقعي برقراري يارانه ديدگاههاي مختلفي وجود دارد. عده اي با ديدي بدبينانه به آن نگاه نموده و صرفاً آنرا ترفندي استعماري براي وابسته نمودن هر چه بيشتر اقتصاد كشور دانسته و معتقدند يكي از عوامل اصلي متلاشي شدن بخش كشاورزي كشور و تشديد مهاجرت از روستا به شهر برقراري يارانه بر كالاهاي مصرفي بوده است . زيرا از اين يارانه ها شهر نشين ها كه بيشترين سطح مصرف را دارا مي باشند بهره ي اصلي را داشته و اين عاملي در جهت افزايش مهاجرت بوده است.
در اين رابطه مي توان به اظهارات آقاي دكتر محمدتقي بانكي ، يكي از روساي سازمان برنامه و بودجه در بعد از انقلاب اشاره نمود.
با توجه به تاريخچه يارانه و اينكه در بودجه اصلاحي سال 52 به تصويب رسيده هر انسان آگاه و متعهدي با اين مسأله آشنا مي شود  كه اين حركت ( مطرح كردن يارانه) پديده اي استعماري و به ضرر جامعه بوده است و من به مسأله يارانه به عنوان يك پديده مزاحم هميشه فكر مي‌كردم و در حال حاضر اين مسأله برايم روشن شده كه مسأله يارانه  وقتي مطرح شد كه يك سري سياستهاي استعماري پياده شده بود. اين سياستها حول محور زير است، اول اين كه نظام گذشته روستائيان را به شهر ها كشانده بود، دوم اين كه توليدات كاهش پيدا كرده و ميزان مصرف به خصوص مصرف شهري رشد كرده بود، ‌سوم براي كنترل تورم در اين شرايط مجبور بودند كه پايين آمدن توليد را با واردات جبران كنند و بالاخره مسأله آخر اين بود كه قيمت نفت در سال52 بالا رفته بود. بالا رفتن قيمت نفت باعث شد كه سرپوشي بر روي خيانت كارگزاران رژيم پيشين گذاشته شود و نيز يارانه مطرح شود. به طور خلاصه مي توان گفت كه در نظام گذشته يارانه‌ها بر اساس يك برنامه و طرح جامع كه در آن علل دقيق انتخاب كالاهاي مشمول يارانه توجيه شده و اولويت هاي ضروري ميان آنها مشخص گردد پرداخت نشده و تنها جنبه نوعي اقدام بر حسب ضرورت زمان و بيشتر جنبه ي سياسي براي رژيم را دارا بوده است . البته توانايي مالي رژيم بر اثر افزايش قيت نفت را به عنوان عامل افزايش واردات و يارانه نيز مي بايد در نظر گرفت.
اهداف دولت از پرداخت يارانه در بعد از انقلاب:
بعد از انقلاب را با توجه به بستر نوسان زاي انقلاب اسلامي كه دگرگوني در ارزش هاي سياسي و اجتماعي در جهت منافع عمومي از آرمانهاي آن به شمار رفته، همچنين حوادث و تنگناهاي دوران انتقال كه نظام درگير آن بوده است را به طور كلي مي توان به دو برهه ي مشخص تفكيك نمود. با توجه به اين كه سياست هاي حمايتي دولت زير مجموعه اي از سياست گذاريهاي اقتصادي كشورمي باشد براي شناخت اهداف پرداخت يارانه لازم است به ويژگي هاي اساسي اين دوران بپردازيم .
آقاي مسعود روغني زنجاني معاونت محترم رياست جمهورو رئيس سازمان برنامه و بودجه در نشست جامعه ي اسلامي مهندسين به تحليل اين ويژگيها به شرح زير پرداخته است.
سياستي كه طي سال هاي جنگ(67-1359) اجرا شد، سياست تثبيت اقتصادي ناميده مي شود. دولت در شرايط اضطراري جنگ، مسئوليتهاي خود را افزايش داد وبه تبع اين افزايش دخالتهاي گسترده اي پيدا كرد.