شهرستان شاهین‌دژ

فصل اول    7
مقدمه:    7
تاریخچه:    8
تقسیمات کشوری    11
بخش‌ها    12
بخش مرکزی    12
بخش کشاورز    12
شهرها    13
شهر شاهیندژ    13
شهر محمودآباد    13
شهر کشاورز    13
دهستان‌ها    14
دهستان‌های بخش مرکزی    14
دهستان صفاخانه    14
دهستان محمودآباد    14
دهستان هولاسو    15
دهستان‌های بخش کشاورز    15
دهستان چهاردولی    15
روستاهای شهرستان شاهین‌دژ استان آذربایجان غربی ایران    16
دهستان    16
روستاهای بخش مرکزی    16
صفاخانه    16
محمودآباد    16
هولاسو    17
روستاهای بخش کشاورز    17
چهاردولی    17
کشاورز    17
فصل دوم    18
تاریخچه ایل ها و اقوام چَهاردُوْلی ها در شهرستان شاهین‌دژ (از طوایف بزرگ لکها)    18
گویش چهاردولی از زبان لکی    19
مردم و زبان    20
آثار باستانی    23
علت نام گذاری رودخانه زرینه‌رود به جغتو (جغاتو):    24
صنايع و معادن    24
صنایع دستی شاهین دژ    25
فرش بافی    25
گلیم بافی و جاجیم بافی    26
مدیا: دست بافته‌های پشمی    27
سایر صنایع دستی    27
امکانات ورزشی و تفریحی    27
جغرافیا    28
کوه‌ها    28
کشاورزی و دام داری    29
وجه تسميه و پيشينه تاريخي    30
مشخصات جغرافيايي    30
آثار باستاني:    30
غارهاي قديمي و تاريخي شاهين دژ :    32
غار روستاي بي بي كندي :    32
غار مابين روستاي جوشاطو عليا و سفلي:    33
چشمه هاي قديمي و تاريخي    34
نحوه پيدايش و منشاء تاريخي و نژادي ، اقوام ساكن در شهرستان:    35
وجه تسميه بخش كشاورز و سابقه تاريخي آن:    38
بخش كشاورزی    38
وجه تسميه و سابقه تاريخي دهستان محمود آباد    39
آداب و مراسم مردمان شاهین دژ:    41
آداب و مراسم ازدواج    41
جشن نامزدي    43
عروسي    45
پختن يك نوع نان روغني    47
1) آداب و رسوم زندگی فردی    52
الف: تولد کودک ((آداب تولد نوزاد ))    52
هنگام تولد:    53
جنسیت نوزاد:    53
نام گذاری :    53
شیردهی:    54
زبان گشودن طفل :    54
ختان:    55
گردشگری:    56
کوه پیر محمد    57
رودخانه زرینه رود    58
فصل سوم    59
مهمترین مشکلات مردم    59
زبان وگویش    60
راه های ارتباطی شهرستان شاهین دژ    60
ضرورت توسعه شبكه راه روستایی شهرستان شاهین دژ    63
بررسي كليات وضعيت تاريخي شهرستان شاهین دژ - قبل و بعد از اسلام وتاريخ معاصر    63
شاهين در دوران اسلامي :    64
شاهين دژ در دوره قبل و بعد از افشاريه    66
ظرف سفالی تاریخی تپه قپان شاهین دژ نماد دهمین گردهمایی باستان شناسی ایران شد    71
فرزندانم مرا دریابید ..... من شاهین دژم    73
اکنون چه باید کرد.؟    74
دورنمائی از شهر شاهین دژ    75
مصاحبه با كارمند نمونه زن اندرزگاه نسوان شاهین دژ    76
منابع    79

 

فصل اول
مقدمه:
شهرستان شاهین‌دژ یکی از ۱۴ شهرستان استان آذربایجان غربی است که در قسمت جنوب شرقی این استان قرار دارد. مرکز این شهرستان شهر شاهین‌دژ می‌باشد. شهرستان شاهین‌دژ از سمت شمال به استان آذربایجان شرقی، از سمت جنوب به استان کردستان، از سمت جنوب غرب به شهرستان بوکان، از سمت شمال غرب به شهرستان میاندوآب و از سمت شرق به شهرستان تکاب محدود می‌گردد:
آخرین آمار قبل از تبدیل به شهرستان، در روزگاران گذشته بخش شاهین دژ یکی از بخش‌های شهرستان مراغه بود و در فاصله مستقیم ۸۵ کیلو متری جنوب شرق مراغه قرار گرفته و از شمال به دهستان آجرلو و دهستان چهاردولی از جنوب به شهرستان سقز از شرق به دهستان احمد آباد و دهستان تکاب از غرب به بخش بوکان محدود می‌گشت. بخش شاهین دژ از دو دهستان به نام دهستان حومه و دهستان گوی آقاج و ۸۱ آبادی بزرگ و کوچک تشکیل و تعداد کل جمعیت با روستا ۱۸،۴۴۰ و روستاهای مهم آن، هاچه سو، هولاسو، قوزلو، محمودآباد و غیره بود.
 

تاریخچه:
نام اصلی و قدیمی شاهین دژ در زمان اورارتویی‌ها بر اساس مستندات اوکانی و بعدها ساناکا بوده در زمان ساسانی به دلیل موقعیت جغرافیای خواص و طبیعی که مانند دژ طبیعی بود به شاهان دژ(شاه=بزرگان+دژ)نام گذاری شد. ولی پس از مدتی به دلیل رشادتهای فرزندان ان سرزمین در مبارزه با ظلم و جور به شاهین دژ تغییر نام داد و با ورود اسلام به ایر ان صائین قلعه معروف شد، صائین قلعه از ترکیب دو کلمه صائین و قلعه می‌باشد. صائین به معنی شأن، شوکت و بزرگی و معرب کلمه شاهین (عقاب) می‌باشد در لغت به معنای نگهبان و نگهدارنده، (سایین در زبان ترکی به معنای پاک و منزه و بزرگ می‌باشد.) و قلعه نیز به معنی دژ یا دز است. و این نام گذاری به این دلیل بوده‌است که قبل از اسلام بسیاری از بزرگان دین زرتشت برای زیارت و نیایش به آتشکده آذرگشسب واقع در تخت سلیمان می‌رفتند، پس از طی مسافتی طولانی برای خستگی راه دنبال استراحتگاهی خنک و مناسب بودند، که به زیارتگاه (آتشکده) نیز نزدیک باشد. از این رو در محل کنونی شاهین دژ یعنی در ۳۰ کیلومتری غرب آتشکده بنایی ساختند که به مرور زمان تبدیل به شهر شد. و شاهین را نماد نگهبان برای قلعه (دژ) قراردادند. همچنین در شمال شهرستان صخره‌هایی مرتفع مشهور به هلانه دال (لانه عقاب) معروفند وجود دارد.
شاهین دژ بیان گر مفهوم قلعه عقاب می‌باشد و تا زمان ساسانیان این منطقه به این نام مزین بوده‌است. ولی پس از ظهور دین مقدس اسلام و حمله اعراب نام آن به صائین قلعه تغییر یافت. نام این شهر در رژیم شاهنشاهی پهلوی که تازه تشکیل شده بود به صائین دژ تغییر پیدا کرد و این نام به دشت کوچکی که شهر درآن قرار دارد محدود شده بود در حالی که در تاریخ این نام برای منطقه شمال تکاب و جنوب هشترود و قره اغاج و شهرستان شاهین دژ را شامل می‌شد. نام رسمی این شهر بعد از پیروزی انقلاب اسلامی همان شاهین دژ شهرت ساسانی خود را بازیافت. در گویش محلی به آن سایین قالا و شاهَن دژ و شاهان دژ گفته می‌شود.
پس از برقراری حکومت مشروطه در ایران طبق قانون مخصوصی که در سال ۱۲۸۵ شمسی (۱۳۲۵ قمری) به نام قانون تشکیل ایالات و ولایات به تصویب مجلس شورا رسید، و آذربایجان یکی از ۴ ایالت کشور محسوب شد. در سال ۱۳۱۶ شمسی کشور ایران مرکب از ۱۰ استان بود و ایالت آذربایجان به دو استان غربی و شرقی تقسیم شد. و شهرستان شاهین دژ از این تاریخ جزو استان آذربایجان غربی شد.
شاهین‌دژ سرزمینی است که گروهای اجتماعی متنوع با آداب و رسوم و عقاید متفاوتی در آن سکنی گزیده‌اند از قبایل چادرنشین، عشایر، و روستائیان حافظ سنت‌ها و عادات دیرین گرفته تا شهر نشینان و اقلیت‌های مذهبی و نژادی مانند (زرتشتیان، ارامنه، کرد و ترک) هر یک فرهنگ مخصوص به خود را دارند. از کل جمعیت شهرستان ۸۹٫۹۹ درصد را مسلمانان و بقیه یعنی ۰٫۰۳ درصد زرتشتی و ۰٫۰۸ درصد را سایر ادیان (کلیمی، مسیحی و...) تشکیل می‌دهد.
در سال ۱۳۷۵ مساحت اراضی کشاورزی شهرستان شاهیندژ ۹۸۰۱۴ هکتار بوده‌است. گندم (۴۶۵۰۵ تن)، جو (۲۲۹ تن)، علوفه(۷۵۵۶۲ تن)، و چغندر قند (۱۲۸۲۶ تن) از مهم‌ترین محصولات کشاورزی و زراعی شهرستان محسوب می‌شود. فعالیت دامداری و دامپروری در این شهرستان رونق خاصی داشته به طوریکه ۱۱ درصد از واحدهای دامی استان ۸٫۹ درصد تولید شیر ۸٫۱۰ درصد تولید گوشت قرمز، ۷٫۴ درصد تولید گوشت سفید و ۱٫۷ درصد تولید پشم استان از ناحیه این شهرستان تامین می‌گردد.
در سال ۱۳۸۱ وسعت شهرستان شاهیندژ در حدود ۲۸۳۹ کیلومتر مربع بوده و در حدود ۶٫۷ درصد از کل مساحت استان را به خود اختصاص داده‌ بود. جمعیت شهرستان شاهین‌دژ در طبق سرشماری سال ۱۳۸۱ حدود ۱۰۴٬۸۱۴ نفر برآورد گردیده‌است که معادل ۷٫۳ درصد جمعیت استان می‌باشد. ۶، ۳۱ درصد جمعیت شهرنشین و ۴٫۶۸ درصد در مناطق روستایی ساکن می‌باشند در این سرشماری این شهرستان شامل یک نقطه شهری، دو بخش، هفت دهستان و ۲۰۹ آبادی با سکنه و ۲۰ آبادی خالی از سکنه بود.
این شهرستان در سال ۱۳۸۵ بیش از ۲۰۰ هزار نفر جمعیت دارد[۱]، اما طبق آنچه سایت وابسته به حکومت نظام جمهوری اسلامی ایران، با نام «مرکز ملی آمار ایران» اعلام کرده‌است، جمعیت این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۸۵ برابر با ۸۹٬۳۵۶ نفر بوده‌است که از این تعداد ۴۳۹۱۳ نفر آنان مرد و ۴۵۴۴۳ نفر آنان زن بوده‌اند. با اینکه در این آمار دو دهستان آجرلوی غربی ۲۴ روستا و آجرلوی شرقی ۲۷ روستا و ۶ روستای دهستان کشاورز٬ که در مجموع ۵۷ روستا از بخش کشاورز شهرستان شاهین دژ جدا شده و به شهرستان میاندوآب پیوسته‌است. شهرستان شاهیندژ اکنون شامل سه نقطه شهری، دو بخش، پنج دهستان است و مساحت این شهرستان برابر ۲۱۴۴ کیلو متر مربع و ۱۷۵ روستا که ۱۳ تای آن خالی از سکنه‌است.