تعيين موضع قانون گذار ايران_ در خصوص رکن مادي قتل عمد علاوه بر قوانين موجود_ آراي شعب ديوان عالي _کش

فهرست مطالب
مقدمه    1
کلیات    6
         الف- اهمیت رکن مادی    6
        ب- ماهیت و اجزای تشکیل دهندة رکن مادّی    10
فصل اول: رفتار مرتکب در قتل عمد    18
  مبحث اول: اشکال تحقق رفتار در قتل عمد    21
      گفتار اول: فعل و ترک فعل    21
         1- فعل    22
         2- ترک فعل    29
     گفتار دوم: فعل ناشی از ترک فعل    38
       1- مفهوم فعل ناشی از ترک فعل و موضع دکترین حقوقی    38
       2- تحقق یا عدم تحقق قتل عمد از طریق فعل ناشی از ترک فعل    40
     گفتار سوم: عمل مادی یا غیر مادی    44
      1- عمل مادی    44
      2- عمل غیر مادی    45
      3- سحر(جادو)    52
  مبحث دوم: انواع مداخله در رفتار    56
     گفتار اول: طرق مداخله در رفتار به طور انفرادی    56
       1- مباشرت    57
       2- تسبیب    57
        2-1- تسبیب و مباشرت در فقه    58
    گفتار دوم: طرق مداخله در رفتار به نحو اشتراک    65
      1- ماهیت و شرایط شرکت در قتل عمد    66
     2- اشکال شرکت در قتل عمد    75
        2-1- شرکت در قتل عمد توسط مباشران    75
       2-2- شرکت در قتل توسط مسببان    76
      2-3- اجتماع مسبب و مباشر    77
      2-4- شرکت فاعل و تارک فعل    77
فصل دوم: شرایط و اوضاع و احوال    78
  مبحث اول: وجود انسان زندة دیگر    81
      گفتار اول: آغاز حیات    83
          1- حیات در کتب لغت    84
         2- سقط جنین    84
            2-1- مرحلة قبل از ولوج روح    85
           2-2- مرحلة بعد از ولوج روح    85
     گفتار دوم: بچه کشی    93
 مبحث دوم: محقون الدم بودن قربانی    97
    گفتار اول: مهدور الدم بودن مطلق    103
         1- سابُّ النبی    103
         2- کافر حربی    104
   گفتار دوم: مهدور الدم بودن نسبی    105
      1- قتل مستحق قصاص    106
     2- قتل در مقام دفاع    106
     3- قتل محارب و باغی    108
     4- قتل زوجه و اجنبی در حال زنا    109
    5- زانی محصن و لائط    110
    6- مرتد    112
فصل سوم: نتیجه و رابطة علیت    125
  مبحث اول: نتیجه    127
      گفتار اول: انواع مرگ    128
           1- مرگ حقیقی    128
           2- نزع    128
           3- مرگ ظاهری    129
           4- کما    130
           5- مرگ مغزی    131
   گفتار دوم: معیار خاتمة حیات    131
        1- معیار توقف اعمال تنفسی    132
       2- معیار مرگ مغزی    133
 مبحث دوم: رابطة علیت    140
   گفتار اول: ننظریه های رایج برای احراز رابطة علیت    145
       1- نظریة شرط ضروری    145
       2- نظریة شرط متعارف    149
       3- نظریة ضمان سبب اقوی    151
       4- نظریة سبب متأخر در وجود    152
      5- نظریة ضمان سبب مقدم در تأثیر    154
  گفتار دوم: تئوری علت مداخله گر    155
      1- عوامل مداخله گر مستقل    158
        1-1- اشخاص ثالث    158
        1-2- درمان پزشکی     159
       1-3- رفتار قربانی    160
       1-4- قوه قاهره    162
نتیجه گیری و پیشنهاد    164
    مقدمه:
فکر تحقیق پیرامون رکن مادی قتل عمد بعنوان موضوع پایان نامه کارشناسی ارشد ابتدا از سوی استاد محترم راهنما به دانشجویان دوره ی کارشناسی ارشد پیشنهاد شد، نگارنده با توجه به سوالات و ابهاماتی که از درس حقوق جزای اختصاصی یک در مقطع کارشناسی نسبت به موضوع داشتم، شرایط را مهیا دیدم تا ضمن برخورداری از راهنمایی ها و ارشادات دو تن از اساتید ممتاز این حوزه سعی در حل ابهامات ذهنی خویش داشته باشم.
اهمیت حقوق جزای عمومی بلحاظ بیان مسایل عمومی و بنیاد دینی که در بطن خود دارد و انتخاب یکی از چالش برانگیزترین عناوین این حوزه، رکن مادی، و امتزاج آن با مسائل مطرح شده در حوزه حقوق کیفری اختصاصی، قتل عمد، حساسیت و سختی چنین موضوعی را نشان می دهد. نگارنده سختی کار را به جان خرید و در قالب تکلیفی دانشجویی تلاش کرد تا در حد توان یک دانشجوی کارشناسی ارشد، مطالعاتی را در این حوزه انجام دهد.
امتزاج رکن مادی به همراه قتل عمد، در واقع یکی از چالش برانگیزترین حوزه های موجود در رشته ی علوم جنائی از باب سوالات مطرح شده است. بررسی عناصر تشکیل دهنده ی رکن مادی و ابهاماتی که در این زمینه وجود دارد، نیاز به مطالعه ی گسترده را ایجاب می کند.
قتل عمد نه تنها از نظر موضوع، که سلب حیات ازیک انسان زنده است، مهم می باشد. بلکه از نظر عکس العمل شدیدی که وقوع آن در هیات اجتماع به وجود می آورد دارای اهمیت خاصی است. این اهمیت نه تنها در جوامع فعلی، که با دیدن روزنامه و مجلات مختلف بخش اعظم صفحات حوادث اختصاص به بیان همراه با شرح و تفصیل جنایتهای دلخراش و وقایعی که در روز محاکمه اختصاص داده شده است، بلکه در جوامع گذشته نیز مورد توجه بوده است؛ و سنگین ترین مجازات را، که همان اعدام است، دربرداشته است. مثلا در مصر قدیم کلیه قاتلان حتی آنان که با امکان مساعدت با مقتول از یاری وی خودداری کرده و بطور غیر مستقیم سبب قتل   
می شده اند به مجازات اعدام محکوم می گردیدند.
در کنار آنچه که بدان اشاره شد؛ اهمیت لزوم رکن مادی جرم با توجه به نقشی که در ادله ی اثبات کیفری دارد، توجه به رکن مادی قتل عمد را نشان می دهد.
از سوی دیگر علوم جنائی به لحاظ ارتباط مستقیم با اساسی ترین حقوق و آزاديهای مردم، در میان سایر رشته های حقوق، جایگاه کاملا متمایزی دارد. پویائی حقوق کیفری با هدف اجرای عدالت، مستلزم بهره مندی این رشته از حقوق از تجارب سایر کشورها را ایجاب می کند. بدیهی است که هر جامعه ای متناسب با دید غالب خود به پدیده جرم توجه می کند و از لوازم مختلفی جهت بررسی و مطالعه ی آن سود می جوید. لذا توجه به تجارب دیگران لازمه حفظ پویائی و بالندگی حقوق کیفری است. این امر لزوم مطالعه ی تطبیقی را در حقوق کیفری به خوبی نشان می دهد. پروفسور بوآبه در این زمینه بیان می دارد:«حقوق تطبیقی مانند نورافکنی است که از خارج بنای حقوق داخلی را روشن و ریزه کاریهای آن را مجسم می سازد». به همین جهت در این تحقیق یکی از مهمترین جرایمی که در کشورهای مختلف نسبت به آن عکس العمل شدیدی وجود دارد انتخاب شده و قسمت مهمی از ارکان تشکیل دهنده ی آن، رکن مادی، با نگاهی تطبیقی در حقوق انگلیس به عنوان یکی از کشورهای پیشرفته در زمینه ی علوم جنائی مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است.
توجه به این امر ضروری است که رکن مادی در قتل عمد و غیر عمد یکی است و آنچه که باعث تمایز این دو جرم از هم می شود رکن معنوی متفاوت است. بنابراین اگر در مواردی در این تحقیق از واژه قتل استفاده شده است ناشی از یکسان بودن رکن مادی در جرایم سالب تمامیت جسمانی می باشد.

1. اهداف تحقیق:
در مقایسه با سایر نظام های حقوقی دنیا که معمولا مجازات حبس ابد را بعنوان مجازات قتل عمد مورد توجه قرار داده اند. حقوق ایران به تبعیت از مبنای دینی و فقهی به قصاص قاتل عمد حکم داده است. هدفی که از انتخاب این موضوع مورد توجه بوده است مطالعه ی تطبیقی فرآیند شکل گیری مادی قتل در دو حوزه حقوقی متفاوت می باشد.
این تفاوت هم از حیث مجازات مورد توجه بوه و هم از حیث این امر که در حقوق انگلیس رویه قضائی و عرف نقش اساسی در پویائی و بالندگی حقوق دارد. برخلاف حقوق ایران که مبتنی بر حقوق نوشته است و رویه قضایی، بعنوان قانون گذاری خرد، نقش کم رنگی در تحولات حقوقی ایفا می کند. آنچه که در نظام حقوقی ایران اهمیت فراوان دارد متون خشک قانونی است. بطور کلی هدف اساسی از این تحقیق اولاً واکاوی رکن مادی قتل و سپس بررسی تفاوت و شباهت های موجود در این زمینه در حقوق ایران و انگلیس می باشد.
2- سؤالات تحقیق:
مهمترین سؤالاتی که این پژوهش در راستای پاسخگویی بدان تدوین شده است،عبارتند از؛
1- آیا می توان رکن مادی قتل عمد را دارای عناصری دانست؟ یا آنکه رکن مادی صرفاً رفتار مرتکب را شامل می شود؟
2- آیا رفتار در قتل عمد، صرفاً شامل فعل می باشد یا ترک فعل را نیز می توان باعث آن دانست؟
3- ماهیت رفتار در قتل عمد چیست؟آیا هر رفتاری به عنوان رکن مادی قتل عمد قابلیت طرح دارد؟آیا می توان وصف غیر مادی را برای تحقق قتل عمد در نظر گرفت؟
4- انسان به عنوان موضوع قتل عمد، دارای چه ویژگی ها و خصوصیاتی می باشد؟